سبک‏ شناسی خطاب‏ های خداوند به پیامبر اکرم (ص)

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی

2 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این مقاله کوشیده‏ایم با توجه به تفاوت‏های موجود میان آیه‏های مکّی و مدنی، به این سؤال پاسخ دهیم که سبک خطاب‏های خداوند متعال به رسول گرامی اسلام (ص) در آیه‏های مکّی چگونه است و چه ویژگی‏ها و امتیاز‏هایی دارد. منظور از خطاب در این نوشتار، همان معنای لغوی آن، یعنی «رو‏در‏رو‏سخن‏گفتن با شخص و جهت‏دهی کلام به‏سوی مخاطب است»؛ بنابراین، برای پاسخ‏دادن به سؤال یاد‏شده، خطاب‏های قرآن را به انواعی گوناگون همچون ندا، امر، نهی، استفهام، خبر و شرط تقسیم کرده وآیه‏های مربوط به هر سبک را بررسی کرده و در‏نهایت، به این نتیجه‏ها رسیده‏ایم:
ندا‏های خداوند متعال به پیامبر اسلام (ص) با پیامبران دیگر تفاوت دارد؛ زیرا خداوند متعال همۀ پیامبران قبلی را با نامشان خطاب کرده است؛ در‏حالی که برای خطاب‏کردن پیامبر اکرم (ص)، از القاب و اوصافی همچون «یا ایّها النّبیّ»، «یا ایّها الرّسول» و... استفاده کرده و هدفش از این کار، تکریم و ممتاز‏کردن آن حضرت نسبت‏به دیگران بوده است. نکتۀدیگر، آن است که کاربرد فراوان فعل «قُل» در آیه‏های مکّی نشان می‏دهد که الفاظ و معانی قرآن، به‏صورت هم‏زمان از‏جانب خداوند متعال به آن حضرت وحی شده است و ایشان نیز آن‏ها را در نهایت امانت‏داری به مردم رسانده است.
علاوه‏بر این، بیشتر خطاب‏هایی که به سبک نهی بیان شده‏اند، معنای مجازی دارند و از مهم‏ترین معانی آن‏ها می‏توان دل‏داری، ارشاد، دوام و استمرار، و... را ذکر کرد. در سبک استفهام نیز الگوی «أرأیتَ»، «أفرأیتَ» و مشابه آن، بسیار تکرار شده است و از سبک‏های جدید استفهام در قرآن می‏توان ورود همزه بر واژه‏های «إن» و «إذا»، و ترکیب این دو را با هم ذکر کرد.  
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Stylistics Addressed by Almighty Allah to Payambar (PBUH)

نویسندگان [English]

  • Hosein Seyedi 1
  • Mohammad Ali Kazemitabar 2
1 Ferdosi University
2 PhD Student, Department of Arabic Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

In this article, according to the differences between Makki and Madani verses, we respond to the question about how different the style of addressing of Almighty Allah to Payambar (PBUH) in Makki verses is as well as what their charactersitcs are. It must be noted that our purpose in this article, is addressing the lexical meaning of the word, which means face to face speaking with a person and giving direction of speech to the audience. Thus, to answer the above question, the Quran addresses are divided in various types such as: call, imperative, negative, interrogative, statements, and conditional and the verses related to each style were explored. The findings show that the frequently used verb "say" in Makki verses indicates that words and meanings of the Quran have simultaneously been inspired on behalf of Almighty Allah to Payambar (PBUH) who has delivered it in a secure and complete form to the people.          Moreover, most of the addressing in the forbidden style has virtual meanings and the most important meanings are: comfort, guidance, durability. In the interrogatve style the pattern “do you remember” or “did you see” is repeated more than others. The new styles of interrogation in Quran may be referred to the use of “hamzeh (ء)” in the words - إن,   .إذا
                                                                

کلیدواژه‌ها [English]

  • Style
  • address
  • call
  • imperative
  • negative
  • interrogative
  • statement

مراجع

- قرآن کریم.
- آلوسی، سید محمود (1415ق). روح‏المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن‏عاشور، محمد‏ بن طاهر (بی‏تا). التحریر و التنویر.
- ابن‏عطیۀ اندلسی (1422ق). المحرّر‏الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن‏منظور، محمد بن مکرم (1994م). لسان‏العرب. چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق). روض‏الجنان و روح‏الجنان فی تفسیر‏القرآن. مشهد: بنیاد پژوهش‏های آستان قدس رضوی.
- ابوحاقه (1996م). البلاغه و التحلیل‏الادبی. چاپ سوم. بیروت: دار‏العلم للملایین.
- امیل بدیع یعقوب (1991م). موسوعه النحو و الصرف و الاعراب. چاپ دوم. بیروت: دار‏العلم للملایین.
- بابایی، احمد‏علی (1382ش). برگزیدۀ تفسیر نمونه. چاپ سیزدهم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- بحرانی، سید هاشم (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
- بخیت، محمد (1982م). سُلّم‏الوصول لِشرح نهایه‏السّؤل. چاپ اول. بیروت: عالم‏الکتب.
- بلخی، مقاتل بن سلیمان (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دار احیاء التراث.
- بهار، محمد‏تقی (1381ش). سبک‏شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی. چاپ اول. تهران: زوار.
- ثقفی تهرانی، محمد (1398ق). تفسیر روان جاوید. چاپ سوم. تهران: برهان.
- جرجانی، سید شریف علی بن محمد (1938م). التعریفات. چاپ اول. مصر: المطبعه‏الخیریه.
- جرجانی، عبدالقاهر (1976م). اسرار‏البلاغه. تحقیق محمد عبدالمنعم خفاجی. چاپ اول. مصر: مکتبه‏القاهره.
- جوادی آملی (1386ش). تفسیرتسنیم. چاپ ششم. قم: دفترتبلیغات اسلامی.
- حسینی همدانی، سید محمد‏حسین (1404ق). انوار درخشان. تهران: کتاب‏فروشی لطفی.
- حقی بروسوی، اسماعیل (بی‏تا). تفسیر روح‏البیان. بیروت: بی‏نا.
- خرم‏شاهی، بهاء‏الدین (1372ش). قرآن‏پژوهی. تهران: مرکز نشر فرهنگی شرق.
-رازی، محمد فخرالدین (1983م/ 1403ق). تفسیر فخر رازی. چاپ دوم. بیروت: دار‏الفکر.
- زحیلی، وهبـه بن مصطفی (1418ق). التفسیر‏المنیر فی العقیده و الشریعـه و المنهج. بیروت: دار الفکر المعاصر.
- زرقانی، محمد عبدالعظیم (2005م). مناهل‏العرفان فی علوم‏القرآن. چاپ سوم. بیروت: دار‏المعرفه.
- زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله (1975م). البرهان فی علوم‏القرآن. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. چاپ اول. بیروت: بی‏نا.
- سبزواری نجفی، محمد بن حبیب‏الله (1406ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. چاپ اول. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
- ------------------------ (1419ق). ارشاد‏الاذهان الی تفسیر‏القرآن. چاپ اول. بیروت: دار‏التعارف للمطبوعات.
- سیوطی، جلال‏الدین (2004م). الاتقان فی علوم‏القرآن. تصحیح و تحقیق محمد سالم‏هاشم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- شریف لاهیجی (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی. تهران: نشر داد.
- صبحی، صالح (1362ش). پژوهش‏هایی دربارۀ قرآن و وحی. ترجمۀ محمد مجتهد شبستری. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- طباره، عبدالفتّاح (1361ش). پایه‏های اساسی شناخت قرآن. ترجمۀ رسول دریایی. رسالت قلم.
- طباطبایی، سید محمد‏حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر‏القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- طبرسی، فضل بن حسن (1377ش). تفسیر جوامع‏الجامع. تهران: دانشگاه تهران و مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
- طنطاوی، سید محمد (بی‏تا). التفسیر‏الوسیط للقرآن‏الکریم.
- طوسی، محمد بن حسن (بی‏تا). التبیان فی تفسیر‏القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- عاملی، ابراهیم (1360ش). تفسیر عاملی. تهران: صدوق.
- فاضلی، محمد (1376ش). دراسـه و نقد فی مسائل بلاغیه‏هامّـه. چاپ اول. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- فضل، صلاح (1998م). علم‏الاسلوب. مبادئه و اجرائاته. قاهره: دار‏الشروق.
- فضل‏الله، محمد‏حسین (1419ق). مِن وحی‏القرآن. بیروت: دارالملاک للطباعـه و النشر.
- فیض کاشانی، ملا‏محسن (1418ق). الاصفی فی تفسیر‏القرآن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- قرشی، سید علی‏اکبر (1377ش). تفسیر احسن‏الحدیث. چاپ سوم. تهران: بنیاد بعثت.
- قزوینی، خطیب (1980م). الایضاح فی علوم‏البلاغه. تحقیق محمد عبدالمنعم الخفاجی. چاپ پنجم. بیروت: دار الکتب اللبنانی.
- کاشانی، ملا‏فتح‏الله (1336ش). تفسیر منهج‏الصادقین فی الزام‏المخالفین. تهران.
- گنابادی، سلطان محمد (1408ق). بیان‏السعاده فی مقامات‏العباده. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- مراغی، احمد بن مصطفی (بی‏تا). تفسیر‏المراغی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- مسدّی، عبدالسلام (2006م). الاسلوبیه و الاسلوب. چاپ ششم. بیروت: دار الکتب الجدیده المتحده.
- مطهری، مرتضی (1375ش). آشنایی با قرآن 1 و 2: تفسیر سورۀ حمد و قسمتی از بقره. صدرا.
- مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسبر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- -------------- (1421ق). الامثل فی تفسیر الکتاب المُنزَل. چاپ اول. مدرسۀ امام علی بن ابی‏طالب.
- نحاس، ابوجعفر احمد بن اسماعیل (1985م). اعراب‏القرآن. تحقیق زهیر غازی زاهد. چاپ دوم. مکتبـه النهضـه العربیه.
-‏هاشمی، احمد (1991م). جواهر‏البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع. بیروت: دار‏الفکر.
زبان پژوهی
دوره 6، شماره 10
اردیبهشت 1393
صفحه 85-120

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار