مقوله‌های شعاعی اندام‌های حوزه سر: بررسی‌ای شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیات علمی دانشگاه اصفهان

چکیده

این پژوهش توصیفی-‌تحلیلی به ایجاد و بررسی مقوله‌های شعاعی اندام­های حوزة سر ‌پرداخته است. بدین منظور معانی این واژه‌های چند‌معنا با استفاده از فرهنگ‌روز سخن و فارس‌نت و کتاب­های دیجیتالی ژانرهای مختلف، وبلاگ­های فارسی و یا مشاهدات پژوهشگر از گفتار روزمرة افراد استخراج شد. آن­گاه این معانی مقوله‌بندی گردید و با توجه به ارتباطات مطرح­شده راجع به مجموعه‌های شعاعی به­نقل از لواندوسکا تومازسیک (2007) به بررسی معانی این واژه‌ها در مقوله‌های یافت‌شده پرداخته شد. ارتباطات مطرح‌شده شامل استعارة مفهومی، مجاز، علاقه و طرحوارة تصویری بودند که به ایجاد مقوله‌های شعاعی که به­صورت نمودارهایی متجلی گردید، منجر شد. این پژوهش علاوه بر ایجاد مقوله‌های شعاعی یاد‌شده، به دنبال پاسخگویی به این سئوالات بود: آیا با توجه به ارتباطات میان سرنمون و واژه‌های  بسط‌یافته  از آن، امکان مقوله‌بندی و تشکیل مقوله‌های شعاعی مفاهیم چند‌معنای اندام­های حوزة سر وجود دارد؟ تبیین چه عباراتی حاوی این اندام­ها با کمک این ارتباطات میسر نیست؟ آیا تبیین­های ارائه­شده می‌توانند در فرهنگ‌نگاری و آموزش زبان مفید ‌باشند؟ پس از تحلیل داده‌ها، نتیجة حاصل نشان داد این ارتباطات در تشکیل مقوله‌های شعاعی برای واژه‌های یاد‌شده کارایی لازم را داشته اما در مورد اصطلاحات حاوی این واژه‌ها زیاد مفید نبودند. به نظر می‌رسد با وجود این که می‌توان با توجه به معنای کلی اصطلاحات آنها را مقوله‌بندی نمود اما ساز وکارهای معرفی­شده در مورد مقوله‌های شعاعی نمی‌تواند به آسانی این مقوله‌بندی را تبیین نماید. همچنین یافته‌ها حاکی از این بود که مقوله‌های شعاعی حاصل در آموزش زبان و فرهنگ‌نگاری نوین قابل استفاده می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Radial Categories of Head Body Parts: A Cognitive Study

نویسنده [English]

  • Akbar Hesabi
Esfehan University
چکیده [English]

Abstract
This descriptive-analytic study explores the radial categories of the polysemous words of head (sar) domain in Persian. For this purpose the senses of these polysemous words were collected from Farhange Ruze Soxan, Farsnet, different digital books, weblogs and observation of people using these words. These senses were then categorized, and using the relations among the radial sets mentioned in Lewandowska-Tomaszczyk (2007), the senses were examined in these categories. The relations including conceptual metaphor, metonymy, synecdoche, and image schemas were used for developing the radial categories shown in diagrams. In addition, in this study the following questions were addressed: is it possible to categorize and develop radial categories for the head body parts of polysemous words using the relations between the prototype and the extended senses? Which type of expressions including these words cannot be explained using these relations? Can these explanations be employed in lexicography and teaching languages? The data analysis indicated that radial categorization of the polysemous words can be formed using these relations, but the application of them for categorization of idioms was not possible. It seems that although idioms can be categorized using the meaning of the whole idiom, the relations mentioned for radial categories were not useful for this purpose. The results indicated that the proposed radial categories can be used in teaching vocabularies and modern lexicography.
 
Key words: radial categories, categorization, conceptual metaphor, metonymy, synecdoche      

کلیدواژه‌ها [English]

  • radial categories
  • categorization
  • conceptual metaphor
  • metonymy
  • synecdoche

مراجع

انوری، حسن (1383). فرهنگ روز سخن. تهران: انتشارات سخن.
ترابی، محمد حسن و شهلا رقیب دوست  (1395). «بازنمایی شناختی مقولة گل در زبان فارسی بر پایة نظریة پیش­نمونه». زبان و زبان‌شناسی. ش 21. صص 115-89.
راسخ مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبان­شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: انتشارات سمت.
صفوی، کورش (1379). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
کریمی‌دوستان، غلامحسین و زهرا روحی بایگی (1395). «بررسی چندمعنایی فعل سبک «زدن» از دیدگاه شناختی». جستارهای زبانی. دورة 7. شمارة 3 (پیاپی 31). صص 148-129.
عموزاده، محمد و فاطمه بهرامی (1391). «ساخت افعال سبک بر اساس زبان‌شناسی شناختی». جستارهای زبانی. د3. ش4 (12). صص191-169.
عموزاده، محمد و رضا سلطانی (1391). «رویکردی شناختی به چندمعنایی: مطالعة موردی فعل حرکتی «آوردن»». مجموعه مقالات سومین هم‌اندیشی معناشناسی (به کوشش سپیده عبدالکریمی). تهران: نشر نویسة پارسی. صص 256-233.
فیاضی، مریم سادات (1388). بررسی چندمعنایی در زبان فارسی، رویکردی شناختی. رسالۀ دکتری منتشرنشده. دانشگاه تربیت مدرس.
فیاضی، مریم سادات، عالیه کردزعفرانلوکامبوزیا، ارسلان گلفام، آزیتا افراشی و فردوس آقاگل زاده (1387). «خاستگاه استعاریِ افعال حسیِ چندمعنا در زبان فارسی ازمنظرِ شناختی». مجلۀ ادب‌پژوهی. ش6. صص 110-67.
گلفام، ارسلان، سحر بهرامی‌خورشید، و آری ورهاگن (1391). «فضای معنایی فعلِ «شدن» در زبان فارسی: رویکردی شناختی». جستارهای زبانی. د2. ش4(8). صص 167-145.
گندمکار، راحله (آمادة انتشار). «بررسی چندمعناییِ فعل «خوردن»، نمونه‌ای از عدم کارایی رده‌شناسی واژگانی». جستارهای زبانی.
ملانظر، حسین (1376). اصول و روش ترجمه. تهران: انتشارات سمت.
موسوی، سید حمزه، محمد عموزاده، و والی رضایی (1394). «بررسی واژۀ «دیدن» براساسِ معناشناسیِ قالبی». جستارهای زبانی. دورة 6. شمارة 7 (پیاپی 28). صص 236-219.
مهرابی، معصومه و آرمان ذاکر (1395). «تغییرات معنایی و مفهوم‌سازی‌های فرهنگی نام‌اندام دست در جزء اول اسامی مرکب زبان فارسی در قالب زبان‌شناسی شناختی- فرهنگی». جستارهای زبانی. دورة 7. شمارة 6 (پیاپی 34). ویژه‌نامة پاییز 1395. صص 253-225.
Beekman, J. & J. Callow (1974). Translating the Word of God. USA: The Zondervan Corporation for Summer Institute of Linguistics.
Brugman, C. & G. Lakoff (1988). Cognitive Topology and Lexical Networks. Lexical Ambiguity Resolution: Perspectives from Psycholinguistics, Neuropsychology, and Artificial Intelligence.  Steven L. Small, Garrison W. Cottrell & Michael K. Tanenhaus (eds.). San Mateo، CA: Morgan Kaufmann. pp. 477–508.
Brugman, C. (1981). Story of Over. MA thesis. University of California at Berkeley. (Published as The Story of Over: Polysemy, Semantics, and the Structure of the Lexicon. New York: Garland، 1988)
Geeraerts, D. (1989). "Prospects and Problems of Prototype Theory". Linguistics. 27. pp. 587–612.
Janda, Laura A. (1990). "The Radial Network of a Grammatical Category—Its Genesis and Dynamic Structure". Cognitive Linguistics. 1. pp. 269–288.
Lakoff, G. (1987). Woman, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind.  The University of Chicago Press. Chicago.
Lakoff, G. & Z. Kovecses (1987). The Cognitive Model of Anger Inherent in American English. Cultural Models in Language and Thought. Dorothy Holland & Naomi Quinn (eds.). Chicago: University of Chicago Press. pp.195–221.
Lee, D. (2001). Cognitive Linguistics, An Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Lewandowska-Tomaszczyk, B. (2007). "Polysemy, Prototypes, and Radial Categories". The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Dirk Geeraerts and Hubert Cuyckens (eds.). Oxford: Oxford University Press. pp.139 –169.
Rosch، E. & C. B. Mervis (1975). "Family Resemblances". Cognitive Psychology. 7. pp. 573–605.
Shamsfard, M., A. Hesabi, H. Fadaei, N. Mansoory, A. Famian, S. Bagherbeigi, E. Fekri, M. Monshizadeh & M. Assi (2010). "Semi Automatic Development of FarsNet; The Persian WordNet". The fifth Global WordNet Conference. India.
Taylor, John R. (1995). Linguistic Categorization: Prototypes in Linguistic Theory. 2nd Edition. Oxford: Clarendon Press. (3rd Edition 2003)
 
زبان پژوهی
دوره 9، شماره 24
آذر 1396
صفحه 87-109

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار