بازنمایی خود و دیگری در رمان فارسی: خود ایرانی و دیگری غیر ایرانی در سه رمان تنگسیر، سووشون و همسایه‏ ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا

2 عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا

3 هیئت علمی دانشگاه هنر تهران

چکیده

چگونگی بازنمایی خود و دیگری، همواره در کانونِ توجهِ پژوهشگرانِ عرصه‏ های گوناگون و به‏ طور ویژه، نشانه ‏شناسی و تحلیلِ گفتمان، بوده ­است. هدفِ پژوهش حاضر، بررسی چگونگی بازنمایی خود ایرانی و دیگری غیر ایرانی در رمان‏هایی است که در سال‏های 1961 تا 1978 به رشتة تحریر درآمده ‏اند. همچنین، این مقاله در پی پاسخ­گویی به این پرسش است که آیا در رمان‏های این دوره، تقابل خود/دیگری با تقابل فرهنگ/نافرهنگ همپوشانی دارد یا خیر. از رمان‏های پرشمارِ این دوره، سه رمانِ تنگسیر (Chubak, 1963)، سووشون (Daneshvar, 1969) و همسایه‏ها (1973، Mahmoud)، به سببِ حضور پررنگ دیگری غیر ایرانی در آن‏ها، انتخاب شدند. نظریه‏ های نشانه‏ شناسی فرهنگی و رویکرد تحلیل گفتمان تاریخی، چارچوب نظری پژوهش حاضر را تشکیل می‏دهند. نتایج پژوهش گویای آن است که در سپهر نشانه ‏ای ایران سال‏های 1961 تا 1978، جایگاه دیگری از زاویة دید مردم و از زاویة دید حکومت متفاوت است و این تفاوت به تقابل مردم و حکومت می ‏انجامد که گویای اهمیت دیگری غیر ایرانی در سپهر نشانه ‏ای ایرانِ این سال‏ها است. از زاویة دید مردم، دیگری دشمن و متخاصم است اما از زاویة دید حکومت، دیگری قدرتی است که خود به آن وابسته است. بر اساس یافته ‏های پژوهش حاضر، در رمان‏های این دوره، بازنمایی خود به ‏مثابة فرهنگ و دیگری به‏ مثابة نافرهنگ، یا، به بیان دیگر، همپوشانی دو تقابل خود/ دیگری و فرهنگ/ نافرهنگ وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Representation of Self and Other in Persian Novels: Tangsir, Savushun and The Neighbors

نویسندگان [English]

  • Niloofar AghaEbrahimi 1
  • Farhad Sasani 2
  • Farzan Sojoodi 3
1 Alzahra University
2 Alzahra University
3 Art University
چکیده [English]

This study has been conducted to analyze how Self (Iranian) and the Other (non-Iranian) have been represented in the Persian novels written between 1961 and 1978. The main question of the present research is how Iranians and non-Iranians are represented in the novels of two different periods of fiction writing in Iran?. By answering this question, it would be possible to show whether there is an overlap between the Self/the Other confrontation and culture/nonculture in these Persian novels or not, in other words, if Self has been represented as culture and the Other as non-culture or not.  The study of this overlap is important because some nations construe themselves as nature and chaos while others as culture, “Peter the Great and other Russians trying to modernize Russia held this . . . view . . .” (Sonsson, 2000, p. 540). In order to achieve the aims of the research, three novels of the greatest ones written in the era called ‘the era of resistance’ have been selected and studied, including Tangsir by S. Chubak (1963), Savushun by S. Daneshvar (1969) and The Neighbors by A. Mahmoud (1973). Cultural semiotics and Discourse-Historical Approach (DHA) have developed the framework of this paper. Cultural semiotics which has been used since Ernst Cassirer (1923-29) suggested describing certain kinds of sign systems as symbolic forms and claimed that the symbolic forms of a society constitute its culture, offers no method for analyzing data and that is why it’s integrated into DHA, in this research. DHA accentuates historicity in discourse production and comprehension and attempts to incorporate various levels of historical analysis in the contextualization and explication of linguistic analysis (KhosraviNik, 2015: 107). The DHA is three-dimensional: after (1) having identified the specific contents or topics of a specific discourse, (2) discursive strategies are investigated; then (3), linguistic means (as types) and the specific, context-dependent linguistic realizations (as tokens) are examined (Reisigel and Vodak, 2009: 93). The DHA focuses on the following main research agenda: Referential Strategies, Predicational Strategies, Argumentation Strategies, Perspectivization and Intensification, mitigation. Referral strategies are tools for naming and categorizing actors, objects, processes, etc., and include referenced names, specific names, metaphor, and verbs and nouns which are used to refer to the process and actions. Predicational strategies determine the discursive quality of actors, objects, phenomena, events, processes, and actions by means of stereotypical evaluative descriptions of negative or positive attributes in the form of attributes, appositions, prepositional phrases, relative clauses, infinitive clauses, collocations, similes, metaphors, metonymies, exaggerations, euphemisms, allusions, implications and so on. Argumentative Strategies justify or raise doubt about the beliefs through Topoi. The results of this research show that in Tangsir, Savushun and the Neighbors, the Other (Non-Iranian), through referential strategies and by naming based on his nationality, is distinguished from the Self (Iranian). Also there is no reference to represent the Other as nonculture. Even when he is called alien and foreigner, it is only his foreignness which is topicalized, and there is no sign of regarding him as nonculture. In these novels, the most important linguistic strategy to distinguish the Self from the Other is the predicational strategy through which the Other is described by similes and metaphors and represented negatively. This study showed that the Other had such a prominent position in the semiosphere of Iran in 1961-1978, that it has led to an opposition between people and the establishment. One of the most important features of Tangsir, Savushun and the Neighbors is representing the contradictions between Iranians themselves and the confrontation between people and the establishment is the most important. This opposition is one of the most important aspects of the representations of Self in the selected novels. From the peoples’ perspective the Other is an enemy who is constructed, for instance, as colonial power and pirate but from the perspective of the establishment the Other is represented as a power which the Self’s economy is heavily dependent on. It should be mentioned that the Self does not consider the Other to be totally culture or nonculture, the Self sometimes goes to the Other’s land to gain culture, but when the Other invades Self’s country, he is a colonist and infidel, maybe nonculture, and he should be expelled from the country. Believing in the Other, the fear of the Other and obedience to the Other form the topoi of government, while nationalism and the struggling form the topoi of people. Although people – as well as government - believe in the Other’s land “not in an invader Other” they look for culture there. Finally, based on the results of this study, in the selected novels, Self is represented through negative predications, especially by perspectivization and expressing what the Other thinks about the Self, therefore there is no overlap between the two mentioned oppositions, Self/Other and culture/non-culture, and Self is not represented as culture and vice versa.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Novel
  • Self/Other
  • culture/nonculture
  • cultural semiotics
  • Discourse Historical Approach
اسدی، هما و فرهاد ساسانی (1392). «بازنمایی کنشگران اجتماعی در گفتمان سیاست خارجی محمد‏رضا پهلوی بر اساس مدل اجتماعی-معنایی فان لیوون». زبان و زبان‏شناسی. دورة 9. شمارة 18. صص 64-39.
 اطهاری نیک عزم، مرضیه (1392). «نشانه-معناشناسی اجتماعی زن زیادی: حضور «دیگری» برای ساخت معنای زندگی «خود»». نشانه‏شناسی و نقد ادبیات داستانی معاصر (مجموعه مقالات نقدهای ادبی-هنری)، به کوشش لیلا صادقی. تهران: سخن. صص 286-265.
پاکتچی، احمد (1385). «گذار از تقابل دوگانه به تعامل چهارگانه در نظام‏های نشانه‏ای باستانی ایران»، در مجموعه مقالات چهارمین هم ‏اندیشی نشانه ‏شناسی هنر، به کوشش منیژه کنگرانی. تهران: فرهنگستان هنر. صص 133-113.
پاکتچی، احمد (1391). «مفاهیم متقابل طبیعت و فرهنگ در حوزة نشانه‏شناسی فرهنگی مکتب مسکو-تارتو». مقالات اولین هم‏ اندیشی نشانه شناسی هنر، به کوشش فرزان سجودی. تهران: فرهنگستان هنر، صص 204-179.
توروپ، پیتر (1390)، «نشانه ‏شناسی فرهنگی و فرهنگ». ترجمة فرزان سجودی، نشانه ‏شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم، صص 40-17.
چوبک، صادق (1382). تنگسیر، تهران: نگاه.
دانشور، سیمین (1393). سووشون، تهران: خوارزمی.
سجودی، فرزان (1388). «ارتباطات بین‏ فرهنگی: رویکردی نشانه‏ شناختی». نشانه ‏شناسی: نظریه و عمل، به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. صص 142-127.
سجودی، فرزان (1388)، «ارتباطات بین‏ فرهنگی: ترجمه و نقش آن در فرایندهای جذب و طرد». نشانه ‏شناسی: نظریه و عمل، به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. صص 165-143.
سجودی، فرزان و هاجر آقاابراهیمی (1392). نگاهی نشانه ‏شناختی به جایگاه نظام‏های اخلاقی در تعیین مرزهای خود و دیگری در داستان سیاوش فردوسی، هم‏اندیشی نشانه ‏شناسی اخلاق (چاپ­نشده).
سلطانی، سید علی‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان و زبان: ساز‏و‏کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
سنسون، گوران (1390)، «خود، دیگری را می‏ بیند: معنای دیگری در نشانه‏ شناسی فرهنگی». ترجمة تینا امراللهی. نشانه ‏شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. صص 199-153.
سنسون، گوران (1390)، «مفهوم متن در نشانه ‏شناسی فرهنگی». ترجمة فرزان سجودی، نشانه ‏شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. صص 118-75.
شیرازی عدل، مهرناز (1392)، «تصویر خود و دیگری در آینة تجدد: بررسی گفت‏وگومندی در کتاب احمد و سیاحت‏نامة ابراهیم‏بیگ به ‌مثابه‌ی دو نمونه از نخستین رمان‏های ایرانی». مجموعه مقالات سومین هم‏اندیشی زبان‏شناسی و مطالعات بینارشته‏ای: مطالعات اجتماعی و فرهنگی زبان، به کوشش فرهاد ساسانی. تهران: نشر نویسه پارسی. صص 275-247.
طالبی، ابوتراب و ناظری، مریم (1390)، «بازنمایی «دیگری فرودست» در رمان‏های دورة پهلوی اول»، علوم اجتماعی، دورة 55، شمارة 55، صص 171-131.
لوتمان، یوری و اوسپنسکی، بی. ای. (1390). «در باب ساز‏و‏کار نشانه ‏شناختی فرهنگ». ترجمة فرزان سجودی. نشانه ‏شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. صص 74-41.
لیونگبرگ، کریستینا (1390). «مواجهه با دیگری فرهنگی: رویکردهای نشانه‏ شناختی به تعامل بینافرهنگی». ترجمة تینا امراللهی. نشانه ‏شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. صص 151-119.
محمود، احمد (1353)، همسایه ‏ها. تهران: امیرکبیر.
میرعابدینی، حسن (1387)، صد سال داستان ‏نویسی ایران، تهران: نشر چشمه.
نبوی، یاسمن (1388)، بررسی سرمقاله ‏های روزنامة کیهان دربارة سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت هفتم و هشتم. پایان‏نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا.
یاحقی، محمدجعفر (1380)، جویبار لحظه‏ ها. تهران: جامی.
References
Asadi, H. & Sasani, F (2013). Representation of social actors in foreign policy discourse of Mohammad Reza Pahlavi via Van Leeuwenʹ socio-semantic model. Language and Linguistics, 9 (18), 39-64 [in Persian].
Athari Nikzzm, M. (2013). Social semio-semantics of the superfluous woman: the presence of the other to make the meaning of the life the self. In L. Sadeghi (Ed.), Semiotics and Criticism of the Contemporary Fiction (pp. 265-286). Tehran: Sokhan [in Persian].
Chubak, S. (1963). Tangsir. Tehran: Negah [in Persian].
Daneshvar, S. (1969). Savushun. Tehran: Kharazmi [in Persian].
Hall, S. (1997). Representation (cultural representations and signifying practices). London: Sage Publications.
Ljungberg, Ch. (2011). Meeting the cultural other: semiotic approaches to intercultural communication. In F. Sojoodi (Ed.), Cultural Semiotics (pp. 59-77). Tehran: Elm [in Persian].
Lotman, J., Uspensky, B. A., & Mihaychuk, G. (2011). On the semiotic mechanism of culture. Translated by Farzan Sojoodi. Cultural Semiotics (pp. 41-74). Tehran: Elm [in Persian].
KhosraviNik, M. (2015). Discourse, identity and legitimacy: self and other in representations of Iran’s nuclear programme. Britain: John Benjamins publishing company.
Mahmoud, A. (1973). The neighbors. Tehran: Amir Kabir [in Persian].
MirAbedini, H. (2008). One hundred years of fiction writing in Iran. Tehran: Cheshme [in Persian].
Nabavi. Y. (2009). A study on Kayhan newspaper editorials about foreign policy of Islamic Republic of Iran in the 7th and 8th presidential periods (Master’s thesis). Alzahra University, Tehran, Iran [in Persian].
Pakatchi, A. (2006). Moving away from dichotomic contrast to quadruple interaction in the social systems of ancient Iran. In Manizheh Kangarani (Ed.), The Proccedings of the Fourth Conference of Semiotics (pp. 113-133). Tehran: Academy of Arts [in Persian].
Pakatchi, A. (2012). Contrastive concepts of nature and culture in Moscow-Tartu school of cultural semiotics. In F. Sojoodi (Ed.), the Procedings of the Fifth Conference of Semiotics (pp. 179-204). Tehran: Academy of Arts [in Persian].
Reisigl, M., & Wodak, R. (2009). The discourse-historical approach (DHA). In R. Wodak & M. Meyer (Eds), Methods of critical discourse analysis (2nd ed., pp. 87-121). London: Sage. [Online]:
Shirazi Adl, M. (2013). The image of self and other in the mirror of modernity: a study of dialogism in Ketāb e Ahmad (Ahmad's book) and Siāhatname (Travelogue) by Ebrāhimbeyg as two examples of the first Iranian novels. In Farhad Sasani (Ed.), the Proceedings of the Third Conferece of Linguistics and Interdisciplinary Studies: Social and Cultural Studies of Language (pp. 247-275). Tehran: Neveeseh [in Persian].
Sojoodi, F. (2009). Intercultural communications: a semoilogical approach. In F. Sojoodi (Ed.), Semiotics: Theory and Practice (pp. 127-142). Tehran: Elm [in Persian].
Sojoodi, F. (2009). Intercultural communications: translation and its role in processes of absorption and exclusion. In F. Sojoodi (Ed.), Semiotics: Theory and Practice (pp. 143-165). Tehran: Elm [in Persian].
Sojoodi, F. and Aghaebrahimi, N. (2013). A semiological study of the role of ethical systems in determining the border between Self and Other in the story of Siyavash in Ferdowsi’s epic. In A. Pakatchi (Ed.), The Proceeding of the 10thConference of Semiotics: Semiotics of Ethics. (Unpublished) [in Persian].
Soltani. A. A. (2005). Power, discourse and language: the mechanisms of power in the Islamic Republic of Iran. Tehran: Ney [in Persian].
Sonesson, G. (2011). Ego meets alter: the meaning of otherness in cultural semiotics. Translated by Tina Amrolahi. Cultural Semiotics (pp. 153-199). Tehran: Elm [in Persian].
Sonesson, G. (2011). Text in cultural semiotics. Translated by Farzan Sojoodi. Cultural Semiotics (pp. 153-199). Tehran: Elm [in Persian].
Talebi, A., & Nazeri, M. (2011). Representation of “the inferior other” in the novels of the first Pahlavai epoch. Quartely Journal of Social Sciences, 55 (55), 131-171 [in Persian].
Torop, P. (2011). Semiotics of culture and culture. Translated by Farzan Sojoodi. Cultural Semiotics (pp. 17-40). Tehran: Elm [in Persian].
Van Der Valk, I. (2003). Right-wing parliamentary discourse on immigration in France. Discourse & Society, 14 (3), 309-348.
            doi: 10.1177/0957 926503014003084.
Yahaghi, M. J. (2001). The rivulet of moments (modern Persian literature: a historical survey). Tehran: Jami [in Persian].