دلایل خروج بند موصولی در متون تاریخی: مطالعه موردی سفرنامه ناصرخسرو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد زبان شناسی- دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران

2 دکترای تخصصی زبان شناسی، دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران .

3 دکتری تخصصی زبان شناسی، دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران

چکیده

پژوهش پیش رو با مطالعۀ خروج بند موصولی و عوامل مؤثر بر آن به عنوان یک فرایند نحوی اختیاری، به بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های عوامل مؤثر بر خروج بند موصولی در سفرنامۀ ناصرخسرو قبادیانی پرداخته است. در این راستا با نمونه‌گیری نظام‌مند  و بررسی نیمی از  این متن تاریخی با فاصله‌های ده صفحه‌ای، جملات موصولی متن استخراج و فرایند خروج بند از حیث میزان خروج، جایگاه­های خروج در دسترس، وضعیت معرفگی گروه اسمی، ارتباط جایگاه‌های افزوده با خروج بند و فراوانی آن‌ها در بند موصولی به نسبت بند اصلی، شیوۀ ارتباط بند موصولی با گروه اسمی مرجع، ساخت اطلاعی فعل، و وزن دستوری سازه‌های خروج یافته، مورد بررسی قرار گرفته‌است. یافته‌های این پژوهش نشان­ دهندۀ رواج بالای خروج بند موصولی در سفرنامۀ ناصرخسرو است به نحوی که تعداد 138 بند از مجموع 221 بند موصولی کتاب (62%) در جایگاه پس از فعل ظاهر شده و خروج یافته‌اند. همراستا با سلسله مراتب جهانی کینان و کامری (Keenan & Comrie, 1977) بیشترین خروج بند موصولی در سفرنامۀ مورد بحث از جایگاه‌های فاعلی و مفعولی صورت گرفته است. بیش از 50 درصد موارد خروج بند موصولی پیش از فعل‌های ربطی با ساخت اطلاعی زمینه‌ای بوده و همچنین بر اساس معیار وزن دستوری، بندهای خروج یافته از متن، در مقایسه با بندهای خروج یافتۀ متون معاصردر مطالعه راسخ مهند و دیگران (‌Rasekh Mahand et al., 2012) بندهای سبک­ تری محسوب می‌شوند. به علاوه، در متن سفرنامه چند نمونه از ضمیرگذاری بند موصولی در جایگاه فاعلی مشاهده شد که در فارسی امروز غیر دستوری محسوب می‌شود اما به نظر می‌‌رسد در آن دوره جایز شمرده می‌شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Relative clause extraposition in historical prose text: The NasirKhusraw Travelogue

نویسندگان [English]

  • Elham Mizban 1
  • Ali Alizadeh 2
  • Azam Estaji 3
1 Mster of Linguistics, Ferdowsi University of Mashhad. Mashhad. Iran
2 Associate Professor, Linguistics Department, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad. Mashhad. Iran.
3 Associate Professor, Linguistics Department, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad. Mashhad. Iran
چکیده [English]

The NasirKhusraw Travelogue as the very first Farsi travelogue remaining from 5th century (more than 1000 years ago) has been subject of many studies in a variety of fields including literature, historical and social studies, or even historical architect studies. Yet few studies have been carried out from linguistic viewpoint to show its capacities as a linguistic data source. The current study probes on relative clause extraposition and its motivations as a non-obligatory movement mostly based on functional and discourse criteria. In many languages relative clause is mostly a clause that acts as a modifier for a head Np located in main clause. This modifier clause can appear right after (or based on the language word order before ) the NP that is defined by the clause and in this case it is named canonical relative clause. Or it can be dislocated and be moved to the end of the sentence (named extraposed relative clause) Since there is no syntactic need to force this movement, the motivations of relative clause extraposition were explained to be discourse factors (Francis,2010) such as Grammatical weight of clause (Hawkins,1990 &2004), verb information Structure (Sheykho’l Eslami, 2008) and a combination of some different factors together (Rasekh-Mahand et.al, 2012). Current study aimed to analyze the motivations of extrapositon relative clauses in historical proses. The NasirKhusraw Travelogue was studied and about 230 relative clauses were extracted based on systematic sampling which cover nearly more than half of the book. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • relative clause
  • relative clause extraposition
  • grammatical weight
  • travelogue

مراجع

  1. استاجی، اعظم (1389). بررسی تاریخی کارکردهای چندگانۀ «که» در فارسی امروز. مجلۀ زبان­شناسی و گویش­های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، 3. 1-13.
  2. آقا‌گل‌زاده، فردوس؛ رضویان، سیدحسین (1386). بررسی ساخت اطلاعی جمله در داستان بوف کور. زبان و زبان­شناسی، 3 (6)، 13-1.
  3. بهرامی، کاوه (1395). بررسی بندهای موصولی تحدیدی و غیر تحدیدی در زبان‌های فارسی و آلمانی. جستارهای زبانی، 7 (2)، 32-19.
  4. حق‌بین، فریده؛ اسدی، هما (1393). بررسی ساخت موصولی زبان فارسی بر اساس نظریۀ نقش و ارجاع. پژوهش‌های زبانی، 5 (2)، 42-21.
  5. حقدار، علی ­اصغر (1385). کتا­ب­شناسی سفرنامه‌ها در ایران. آنکارا (2016).
  6. دبیرسیاقی، محمد (1369). سفرنامۀ ناصرخسرو قبادیانی مروزی (چاپ سوم). تهران: انتشارات زوار.
  7. راسخ ­مهند، محمد؛ علیزاده صحرایی، مجتبی؛ ایزدی­ فر، راحله؛ قیاس وند، مریم (1391). تبیین نقشی خروج بند موصولی در زبان فارسی. مجلۀ پژوهش­های زبان­شناسی، 1، 21-40.
  8. سعیدیان، پریسا (1395). کلمات مرکب (اسم، صفت، قید و صوت) در دیوان، سفرنامه و جامع الحکمتین ناصرخسرو. (پایان­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سمنان، ایران.
  9. شهرامی، محمدباقر (1387). بررسی مختصات زبانی و سبکی سفرنامۀ ناصرخسرو (پایان­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه بین ­المللی امام خمینی، قزوین، ایران.
  10. شیخ الاسلامی، افتخار (1387). نقش ساختار اطلاعی در خروج بندهای موصولی زبان فارسی (پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی). دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کردستان، ایران.
  11. صفوی، کوروش (1373). برخی از ویژگی ­های بندهای موصولی زبان فارسی. مجموعه ­مقالات دومین کنفرانس زبان­شناسی نظری و کاربردی (181-197). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
  12. غلامعلی‌زاده، خسرو (1386). ساخت زبان فارسی. تهران: انتشارات احیاء کتاب.
  13. مولایی کوه­بنانی، حامد؛ علیزاده، علی؛ شریفی، شهلا (1397). نقش ویژگی‌های رده‌شناختی ساخت موصولی در تعیین ترتیب سازه‌ای فارسی. زبان پژوهی. 10 (28)، 87-114.
  14. مولایی کوه­بنایی، حامد (1396). بررسی ترتیب سازه­ای جمله و تبیین فرایند خروج در زبان فارسی بر پایۀ دستور گفتمانی نقشی (رسالۀ دکتری). دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
  15. یوسف­ نژاد، سیاوش (1390). ضرورت واژه ­سازی و پیشینۀ آن در ادب فارسی با تکیه بر آثار منثور ناصرخسرو (پایان­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، مرکز بابل، ایران.
  16. غفاری، مهران؛ نعمت‌زاده، شهین؛ روشن، بلقیس؛ غیاثیان، مریم السادات (1392). سطوح پیچیدگی بندهای موصولی فاعل-فاعل و فاعل-مفعول در کودکان فارسی­ زبان 3 تا 6 ساله. جستارهای زبانی. 4 (4)، 244-221.
  17. Aghagolzadeh, F., Razavian, S.  (2007). The Study of Information Structure in Buf-e Kur, 3 (6), 1-13.
  18. Bahrami, K.  (2016). Comparison of Persian and German restrictive and non-restrictive relative clauses. Language related researches, 7 (2), 19-32 [In Persian].
  19. Dabir Seyaqi, M.  (1983). The NasirKhusraw Qobadiyani Marvzi’s Travelogue. Tehran: Zavvar.
  20. Estaji. A.  (2010). Historical Study of different usage of “Ke” in Persian. Journal of Linguistics and Khorasan Dialects Fredowsi University of Mashhad, 3. (PP. 1-13).
  21. Francis, E. (2010). Grammatical Weight and Relative Clause Extraposition in English. Cognitive linguistics. 21, 35-7.
  22.  Ghafari, M., Nematzade, S., RoVshan, B., Ghiasian, M.  (2014). Levels of Complexity of OO and SO Type Relative Clauses in Preschool Persian Speaking Children. Language Research, 5 (901), 119-143.
  23. Gholamalizade, Kh. (2007). Persian Language Structure. Tehran: Ehya Ketab. [In Persian].
  24. Göbbel, E. (2013). Extraposition of Relative Clauses: Phonological Solutions Lingua 136: 77–102.
  25. Haghbin, F., Asadi, H.  (2015). A Role and Reference Grammar Analysis of Relative Clauses in Farsi. Language Research, 5 (2), 21-41. doi: 10. 22059/jolr. 2015. 54183.
  26. Haghdar, A.  (2006). Ketabshenasiye_Safarnameha_Dar_Iran. Ankara.
  27. Keenan, E. & Comrie, B.  (1977). Noun Phrase Accessibility and Universal Grammar. Linguist Inquiry. 8. (1).
  28. Manninen, S.  (2002). Extraposition and Restrictive Relative Clauses.
  29. Mowlaei Kuhbanani, H. (2018). Persian Word Order and Constituent Extraposition Explanation Based on Functional Discourse Gramma. (Ph. D’s Thesis). Ferdowsi University of Mashhad, Iran. [In Persian].
  30. Mowlaei Kuhbanani, H., Alizadeh, A., sharifi, S.  (2018). The Role of Typological features of Relative Structure on Determining Persian Word Order. Language Research, 10 (28), 87-114. doi: 10. 22051/jlr. 2017. 12911. 1239.
  31. Oda, Kenji. (2007). Irish (Headed) Headless Relatives: Some Descriptions and Their Theoretical Implications. Fifth Celtic Linguistic Conference Plas Gregyong, Newtow, Powys, Wales.
  32. Rasekh Mahand, M., Alizadeh sahraie, M., Izadifar, R., Ghiasvand, M.  (2012). The functional explanation of relative clause extraposition in Persian. Researches in Linguistics, 4 (6), 21-40.
  33. Rasekh-Mahand, M., Alizadeh-Sahraie, M., Izadifar, R.  (2016). A corpus-based analyses of relative clause extraposition in Persian. Ampersand 3 (2016). 21-31.
  34. Rasekh-Mahand, M., Alizadeh-Sahraie, M., Izadifar, R. (2016). A corpus-based analyses of relative clause extraposition in Persian. Ampersand 3 (2016). 21-31.
  35. Saediyan, Parisa.  (2017). Compound words (Nouns, Adjectives, Adverbs & Interjections) in Diwan, Safarnama and Jamea Al Hekmatein of Nasir Khusraw (Master’s Thesis). Semnan University, Iran. [In Persian].
  36. Safavi, k.  (1994). Some features of Persian relative clauses. In A. Miremadi (Ed.). Papers on 2nd Conference of Theoretical & Practical linguistics.  (PP 197-181). Tehran: Allame Tabatabaie University. [In Persian].
  37. Shahrami, M. B.  (2008). A Study of The linguistics and Stylistics features of the Nasir Khosraw’s Safarnameh (Master’s Thesis). Imam Khomeini International University. [In Persian].
  38. Sheykho’l Eslami, E.  (2008). The role of information Structure in clause extraposition in Pesrian (Master’s Thesis). University of Kurdestan, Kurdestan, Iran. [In Persian].
  39. Tallerman, M.  (1988). Understanding syntax. London: Routledge.
  40. Yousefnejad, S.  (2019). The Necessity to for word formation and its background in Farsi literature relying on Nasir Khosraw’s prose works (Master’s Thesis). Payame Nour University, Babol Center, Iran. [In Persian].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار