شباهت‌ها و تفاوت‌های واژگانی در ترکی رایج درکرمان و ترکی آذری تبریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدۀ زبان شناسی، کتیبه ها و متون، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی شباهت­ها و تفاوت­های واژگانی ترکی رایج در آبادی­های ترکی ­زبانِ شهرستان ارزوئیه در استان کرمان و ترکی آذری گونۀ تبریزی پرداخته‌است. پیکرۀ پژوهش از داده ­های موجود در نرم ­افزار اطلس ملی زبانی ایران  اقتباس شده‌است؛ اطلس زبانی ایران که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حال تدوین است. این داده ­ها، به وسیله پرسشنامه­ ای مشتمل بر 105 واژه و پاره‌گفته و 36 جمله به روش مصاحبۀ رودرو از گویشوران ترکی زبان ساکن در آبادی­های ترک ­زبان شهرستان ارزوئیه در استان کرمان گردآوری شده ­اند. پیکره این پژوهش شامل 860 واژه است. داده ­ها بر اساس مبنای نظری پژوهش، توصیف و تحلیل شده و با واژه­های ترکی آذری گونۀ تبریزی مقایسه شده ­اند. مبنای مقایسه برای ترکی آذری، شمّ زبانی نگارنده و فرهنگ ­های ترکی است. ترکی رایج در شهرستان ارزوئیۀ استان کرمان، از جنبة واژگانی، شباهت­های بسیاری با ترکی آذری گونۀ تبریزی دارد. تفاوت­های واژگانی بین این دو گونۀ ترکی ناشی از معادل­هایی است که گویشوران تحت تأثیر زبان فارسی محلی رایج در آن منطقه در گویش خود به کار می‌برند. به سبب آنکه هدف از پژوهش حاضر بررسی شباهت­های واژگانی بین این دو گونۀ ترکی است، تفاوت­های آوایی در این معادل­های واژگانی، نادیده انگاشته می­شوند. به طور کلی، شباهت­های بسیار زیادِ معادل­های واژگانی در زبان ترکی رایج در آبادی­های ترکی ­زبانِ شهرستان ارزوئیۀ استان کرمان با معادل­های زبان ترکی آذری گونۀ تبریزی، نشان می­دهد که ترکیِ رایج در منطقۀ مورد بررسی، همانند ترکی آذری گونۀ تبریزی از شاخۀ اوغوز در خانوادۀ زبان­های ترکی ­تبار است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Lexical Similarities and differences between Kerman Turkic and Azeri Turkic (Tabriz Variety)

نویسنده [English]

  • Pooneh Mostafavi
Assistant professor of Linguistic, Inscriptions and Texts, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Tehran, Iran
چکیده [English]

The main geographic locations of Turkic languages speakers are Turkey, the Caucasus, Iran, Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kyrgyzstan, and Tatarstan. There are also substantial Turkic-speaking communities in northwestern China (Kornfilt, 1991). Johanson (1998) distinguishes following 6 branches for Turkic languages, attempting to combine the area distribution of this language family with typological and genetic features:1-Southwestern branch, Oghuz Turkic 2-Northwestern branch Kipchak Turkic 3-Southeastern branch Uyghur Turkic4-Northeastern branch Siberian Turkic 5- Chuvash representing, Oghur or Bulghar Turkic 6-Khalaj representing, Arghu Turkic. Each branch includes subbranches that due to article limitation, they are not mentioned here. Azeri Turkic, is the language of a large part of northwestern of Iran, including East Azerbaijan, West Azerbaijan, Ardabil and Zanjan provinces and also some parts of central areas of Iran and Gilan province. Azeri Turkic has different varieties which are spoken in cities like Tabriz, Ardabil, Urmia, Khalkhal, Sarab, Pars Abad and other cities in Iran. The Turkic language which is spoken in Iran and all over Azerbaijan, south of Caucasus, and Anatolia is the Oghuz Turkic. There are two Turkic-speaking tribes in Kerman province. Afshar tribe whose language is Oghuz Turkic (Field,1964, p.49; Hamedani,1959, p.35) and Bochaghchi tribe.The present study aims at surveying the lexical similarities and differences between the Turkic spoken in some Turkic-speaking villages in Orzuiye county in Kerman province and Tabriz variety of Azeri Turkic. The corpus of study consists of available data in Iran linguistic atlas (ILA) which have been gathered based on the questionnaire prepared for this atlas. The data belongs to 10 villages of Orzuiye county in Kerman province including, Damane Tiroft, Sorkhan, Sargaz Dolat Abad, Shahmaran, Ali Abad, Fath Abad, Mahmood Abad, Motor Bistohaft-e Khordad, Motor Zargarha and Motor Ghorkhmazei. The main questions of the present study are as follow:1-How much lexical similarities and differences are there between the studied words in Turkic spoken in Kerman Province and their equivalents in Tabriz variety of Azeri Turkic statistically?2-What is language contact effect on the language of the Turkic-speaking villages of Orzuiye county in Kerman province? Has local Persian which is spoken in the neighboring villages of the studied ones effected on their Turkic language?  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kerman Turkic
  • Language contact
  • Lexical differences
  • lexical similarities
  • Tabriz variety of Azeri Turkic
  • Turkic-speaking villages in Kerman Province

مراجع

  1. احمدی گیوی، حسن (1383). دستور تطبیقی زبان ترکی و فارسی. تهران: نشر قطره.
  2. افشار سیستانی، ایرج (1366). مقدمه­ ای بر شناخت ایل­ها، چادرنشینان و طوایف عشایری ایران. ج 2. تهران: انتشارات هما.
  3. امینی، رضا. (1393). «دوگان­سازی در زبان ترکی». جستارهای زبانی. دورۀ 5. شمارۀ 3 (پیاپی 19). صص 27-54.
  4. امینی، رضا. (1400). «تحلیل و بررسی تنوع واژگانی در آبادی­های شهرستان خرم­آباد». زبان فارسی و گویش‌های ایرانی. سال 6. دورۀ 1. شمارۀ 11. صص 103-128.
  5. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1354). «فرهنگ مردم کرمان». مجلۀ دانشکده. نشریۀ مرکزی (دانشگاه تهران). شمارة 3. صص 229-243.
  6. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1355). وادی هفت واد. تهران: انجمن آثار ملی.
  7. بلوکباشی، علی (1394). «افشار». دانشنامۀ ایران. ج 4. تهران: مرکز دائره ­المعارف بزرگ اسلامی. 
  8. بهرامی خورشید، سحر، اردشیر ملکی مقدم و صابر میرزایی ­نیا. (1397). «دستوری­ شدگی در ترکی آذربایجانی: مطالعۀ موردی مقولۀ پس ­اضافه». زبان‌پژوهی. سال 10. شمارۀ 27. صص 69-89.
  9. بهزادی، بهزاد (1384). فرهنگ فارسی آذربایجانی. تهران: نشر نخستین.
  10. پرمون، یداله (1385). طرح ملی اطلس زبانی ایران، کتابچه جامع تدوین اطلس (مستندسازی، پایگاه داده ها، نقشه). تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.  
  11. جعفری، محمدعلی و مهین ­ناز میردهقان (1397). «بررسی مقابله­ای رده ­شناختی همگانی ­های گرینبرگ در گونه ­های ترکی رزن، تبریز و استانبولی». جستارهای زبانی. دورۀ 9. شمارۀ 4 (پیاپی46). صص 61-88.
  12. حسن­ دوست، محمد (1393). فرهنگ ریشه­ شناختی زبان فارسی. ج 1 ، 2 ، 3 ، 4 . چ 2. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  13. حیدری، عبدالحسین و افسر روحی (1393). «قلب نحوی در زبان ترکی آذری بر اساس مدل کاوشگر-هدف برنامۀ کمینه ­گرایی». جستارهای زبانی. دورۀ 5 (پیاپی 17). صص 27-44.
  14. حیدری، عبدالحسین (1397). «تأثیر تماس زبانی بر کاربرد حروف ربط فارسی در ترکی آذربایجانی». پژوهش­های زبانی. سال 9. شمارۀ 2. صص 109-128.
  15. حیدری، عبدالحسین (1398). «تماس زبان­های فارسی و ترکی آذربایجانی و تأثیر آن بر ساخت جملات مرکب ترکی آذربایجانی». فصلنامه ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین. دورۀ 9. شمارۀ 3. شمارۀ پیاپی 25. صص 53-70.
  16. حیدری، عبدالحسین (1399). «تحلیل نقش ­نماهای اسم فارسی در گفتار گویشوران ترکی آذربایجانی بر اساس مدل چهار تکواژ». زبان پژوهی. سال 12. شمارۀ 4. صص 157-175.
  17. رستم­بیک تفرشی، آتوسا (1395). «اطلس گویشی و اندازه ­گیری فاصله ­های گویشی در استان همدان». جستارهای زبانی. جلد 7. شمارۀ 1. صص 39-58.
  18. رضایی، مهدی (1398). «ارتباط زبان­های ترکی و مغولی و خطا در تشخیص واژه­های دخیل ترکی و مغولی در زبان فارسی».  زبان پژوهی. سال 11. شمارۀ 30. صص 7-18.
  19. رضاقلی فامیان، علی (1395). «نگرش شهروندان تبریز به تنوعات گویشی در استان آذربایجان شرقی با تأکید بر سه شاخص تفاوت زبانی، صحیح بودن و خویشاوندی». زبان و زبان­شناسی. دورة 12. شمارۀ 24. صص 21-41.
  20. زندرضوی، سیامک (1372). «ایلات و عشایر کرمان:پیشینۀ تاریخی و مسئلۀ اسکان».  فصلنامۀ علوم اجتماعی. صص 167-214.
  21. صفایی اصل، اسماعیل (1394). «رده ­شناسی ترتیب واژه­ها در زبان آذربایجانی». پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی. سال 5. شمارۀ 9. صص 165-186.
  22. فرشبافیان، احمد، اسماعیل صفائی اصل و یوسف آرام (1397). «رده ­شناسی نظام آغازگر در دو زبان فارسی و ترکی آذری». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. دورۀ 9. شمارۀ 6 (پیاپی 48). صص 157-186.
  23. فیلد، هنری (1343)‌. مردم‌شناسى‌ ایران. ترجمة عبدالله‌ فریار. تهران: انتشارات کتابخانۀ ابن سینا.
  24. قلی فامیان، علیرضا (1395). «نگرش شهروندان تبریز به تنوعات گویشی در استان آذربایجان شرقی با تأکید بر سه شاخص تفاوت زبانی، صحیح بودن و خویشاوندی». زبان و زبان­شناسی. شمارۀ 24. صص 21-41.
  25. کاشغری، محمود بن حسین (1383). دیوان لغات الترک. ترجمۀ حسین محمدزادۀ صدیق. تبریز: نشر اختر.
  26. مجدالاسلام کرمانی، احمد (1351).  تاریخ انحلال مجلس. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  27. میرواحدی، سیدهادی (1395). «نقش نهاد خانواده در حفظ زبان­ها مطالعۀ موردی زبان آذربایجانی در تبریز».  مجلۀ زبان و زبان­شناسی. دورۀ 12. شمارۀ 23. صص 1-16.
  28. نبی ­فر، نسا و مجتبی منشی ­زاده (1391). «ساخت سببی ریشه ­ای، تکواژی و کمکی در ترکی آذری. زبان پژوهی. سال 3. شمارۀ 6. صص 223-264.
  29. نبی ­فر، نسا (1395). «بررسی معنایی، نحوی و کاربردشناختی سببی ­های مرکب در ترکی آذری». جستارهای زبانی. دورۀ 7. شمارۀ 2 (پیاپی 30). صص 223-243.
  30. وثوقی رهبری، علی اکبر (1376). تاریخ سیر جان. کرمان: مرکز کرمان شناسی.
  31. هادی، اسماعیل (1386). لغتنامۀ جامع اتیمولوژیک ترکی-فارسی دیل دنیز. تبریز: نشر اختر.
  32. همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1338). جامع‌ التواریخ‌. به‌‌ کوشش‌ بهمن‌ کریمی. تهران: اقبال‌.
  33. Afshar Sistani, I. (1987). An introduction to the knowledge of the tribes, nomads and nomadic tribes of Iran. Tehran: Rahnama Publication. (in Persian)
  34. Ahmadi Givi, H. (2004). Comparative grammar of Turkish and Persian languages. Tehran: Ghatre (in Persian)
  35. Aikhenvald, A.Y. (2002). Language contact in Amazonia. New York: Oxford University Press.
  36. Amini, R. (2014). “Reduplication in Turkish Language”. Language Related Research, 5 (3). 27-54. [In Persian]. http://lrr.modares.ac.ir/article-14-11055-en.html
  37. Amini, R. (2021). Lexical Variation in Villages of Khorramabad. Persian Language and Iranian Dialects, 6 (11), 103-128. (in Persian)  https://doi.org/10.22124/plid.2021.18724.1518
  38. Bahrami, Kh., Maleki Moghaddam, A., & Mirzainia, S. (2018).Grammaticalization in Azerbaijani Turkish: A case study of postpositions. Journal of Language Research, 10(27), 69-89. (in Persian) https://doi.org/10.22051/jlr.2017.11563.1191
  39. Bastani Parizi, M. E. (1975). The culture of Kerman people. Faculty Journal (The Central Journal of Tehran University), 3, 229-243. (in Persian)
  40. Bastani Parizi, M.E. (1976). Vadi haft vad. Tehran:Society for National Works. (in Persian)
  41. Behzadi, B. (2005). Persian Azerbaijani dictionary. Tehran: Nokhostin Publication. (in Persian)
  42. Bulukbashi, A. (2015).  Iran Encyclopedia. Vol. 4. Tehran: The Center for The Great Islamic Encyclopedia. Retriever from <https://cgie.org.ir/fa/article/230991> (in Persian)
  43. Capuz, J.G. (1997). Towards a typological classification of linguistic borrowing (Illustrated with Anglicisms in Romance Languages). Revista Alicantina de Estudios Ingleses. (10), 81-94.  https://doi.org/10.14198/raei.1997.10.08.
  44. Clauson, S.G. (2002). Studies in Turkic and Mongolia linguistics. London: Routledge.
  45. Farshbafian, A., Safaei Asl, E., Aram, Y. (2019). Typology of theme system in Persian and Azeri Turkish. Language Related Research, 9 (6), 157-186. (in Persian)  ‎ 20.1001.1.23223081.1397.9.6.10.5  
  46. Field, H. (1964). Iran Anthropology (Trans: A. Faryar). Tehran: Ebn-e Sina Library Publication. (in Persian)
  47. Geeraerts, D., Grondelaers, S., & Bakema, P. (1994). The structure of lexical variation: meaning, naming, and context. Berlin: De Gruyter Mouton.
  48. Gholi Famian, A. (2016). Attitude of Tabrizi citizens toward dialectal Vvriation across east Azerbaijan province with focus on linguistic differences, correctness and pleasantness. Language and Linguistics, 12(24), 21-44. (in Persian)
  49. Hadi, I. (2007). An etymological dictionary of Turkish. Tabriz: Akhtar Publication. [In Persian].
  50. Hamedani, R.F. (1959). Jame-o-Tavarikh (Trans: B. Karimi). Tehran. (in Persian)
  51. Harris, A., & Campbell, L. (1995). Historical syntax in cross-linguistic perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
  52. Hasandoust, M. (2014). An etymological dictionary of the Persian language. Vol 1,2,3,4. Tehran: The Academy of Persian Language and Literature. (in Persian)
  53. Heidari, A. (2019). Contact between Persian and Turkish Azeri languages and its impact on the composition of Azeri compound sentences. Journal of Iranian Regional Languages and Literature, 3 (25), 53-70. (in Persian) https://doi.org/ 10.30495/IRLL.2019.669544
  54. Heidari, A. (2019). The effect of Persian conjunctions use on Azerbaijani Turkish. Journal of Language Research, 9 (2), 109-128. (in Persian) https://doi.org/ 10.22059/JOLR.2018.74548
  55. Heidari, A. (2020). Analyzing the case markers of Persian noun in Azerbaijani speakers’ speech, based on the 4-M Model. Journal of Language Research 12 (34), 157-176. (in Persian) https://doi.org/10.22051/jlr.2019.21999.1592
  56. Heidari, A., &  Rouhi, A. (2014). Scrambling in Azari -Turkish based on prob-goal model of minimalism. Language Related Research, 5 (1), 27-44. (in Persian) http://lrr.modares.ac.ir/article-14-12279-en.html
  57. Jafari, M.A., & Mirdehghan, M. (2018). A typological contrastive study of Greenbergian universals in Turkish dialects of Razan, Tabriz and Istanbul. Language Related Research 9 (4), 61-88. (in Persian) https://doi.org/ 20.1001.1.23223081.1397.9.4.4.5
  58. Johanson, L. (1998), The history of Turkic. In Lars Johanson and Éva Á. CsatÓ (Eds.), The Turkic languages( pp. 81-125). UK: Routledge.
  59. Johanson, L. (2006). Azerbaijanian. In Keith Brown (Ed.), Encyclopedia of language and linguistics(pp.  635-638). Netherlands: Elsevier.
  60. Johanson, L. (2010), Historical, cultural and Llnguistic aspects of Turkic-Iranian contiguity. In L. Johanson & Ch. Bulut (Eds.), Turkic-Iranian contact areas: Historical and linguistic aspects (pp. 2-14). Germany: Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  61. Johanson, L. (2010), Turkic language contacts. In H. Raymond Malden (Ed.), The handbook of language contact(pp. 625-672). MA: Wiley-Blackwell.
  62. Kashghari, M. (2004). DIVAn-ü LUĞAT-it TÜRK (Trans: H. Mohammadzadeh Sadigh ).Tabriz: Akhtar Publication. (in Persian)
  63. Kornfilt, J. (2009). Turkish And the Turkic languages. In B. Comrie (Ed.), The world’s major languages (pp. 519-544). UK: Routledge.
  64. Lee, S. N. (1996). A grammar of Iranian Azerbaijani (Doctoral dissertation). University of Sussex, Brighton, United Kingdom.
  65.  Lyovin, A.V.,  Kessler, B., & William, R. (2017). An introduction to the languages af the world. Oxford: Oxford University Press.
  66. Majdoleslam Kermani, A. (1972). The date of dissolution of the parliament. Isfahan: Isfahan University. (in Persian)
  67. Menges, K.H. (1995). The Turkic languages and peoples: An introduction to Turkic Studies. 2nd edition. Germany: Harrassowitz.
  68. Mirvahedi, S.H. (2016). The role of families in language maintenance (The case of Azerbaijani in Tabriz). Language and Linguistics, 12(23), 1-16. (in Persian)
  69. Nabi Far, N., &  Monshizade, M. (2012). Making the root, morphological, and helping causatives in Azari Turkish. Journal of Language Research, 3(6), 223-264. (in Persian) https://doi.org/10.22051/jlr.2013.1039
  70. Nabi Far, N. (2016). The study of semantic, syntactic and pragmatic characteristics of Azeri Turkish complex causatives. Language Related Research, 7(2), 223-243. (in Persian) http://lrr.modares.ac.ir/article-14-4124-en.html
  71. Parmun, Y. (2007). The national project of the linguistic Atlas of Iran (LAI); A comprehensive book of diretions for Atlas. Tehran: Iranian Cultural Heritage, Hand Crafts and Tourism Organization. (in Persian)
  72. Rezai, M. (2019). The relationship between Turkic and Mongolian languages and errors in detection of Turkic and Mongolian loan words in Persian. Journal of  Language Research 11(30), 7-20. (in Persian) https://doi.org/10.22051/jlr.2018.15295.1333
  73. Rostambeik Tafreshi, A. (2016). Dialect Atlas and measuring dialect distances in Hamedan. Language Related Research, 7 (1). 39-58.([in Persian) URL: http://lrr.modares.ac.ir/article-14-5120-en.html
  74. Safai Asl, E. (2015). Word order typology in Azerbaijan. Iranian Journal of Comparative Linguistic Research, 5( 9), 165-186. (in Persian)
  75. Stilo, D. (2014). Further notes on the Iranian substratum of Azarbaijani Turkic. In H.Stein (Ed.), Turkic languages in Iran-past and present (pp. 271-293). Germany: Wiesbaden.
  76. Stilo, D. (2016). On the non-Persian Iranian substratum of Azerbaijan. In É. Á. Csató, L.  Johanson, A. Róna-Tas, & B. Utas. (Eds.), Turks and Iranians interactions in language and history (pp. 185-234). Germany: Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
  77. Thomason, S. G. , &  Kaufman, T. (1988). Language contact, creolization, and genetic. Linguistics, Los Angeles: University of California Press.
  78. Vosughi Rahbari, A. A. (1997). The history of Sirjan. Kerman. Center for Kermanology. (in Persian)
  79. Winford, D. (2003). An introduction to contact linguistics. USA: Blackwell publishing
  80. Zand-e Razavi, S. (1993). Kerman nomadic tribes: The historical background and the accommodation. Social Sciences, 2( 3.4), 167-213. (in Persian) https://doi.org/20.1001.1.17351162.1372.2.3.4.8.1.8
زبان پژوهی
دوره 15، شماره 46
اردیبهشت 1402
صفحه 149-186

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار