تحلیل نظام گفتمانی تنش در نامه‌های امام علی(ع) به معاویه در نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، گروه علوم و قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشگاه تکنولوژی اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه علوم و قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تکنولوژی اصفهان، اصفهان، ایران

3 استاد گروه علوم قران و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

4 استاد گروه زبان فرانسه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

5 دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده زبان، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

این مقاله به بررسی نظام گفتمانی تنش در نامه‌های امام علی (ع) به معاویه می‌پردازد. موضع‌گیری گفتمانی به دلیل پویایی، نوعی جهت‌گیری گفتمانی بسط روابط و تعامل بین نیروهای همسو یا ناهمسو را آشکار می‌نمایاند. گفته‌پردازی، جریانی سیال است که تعامل دو گونة ‌شناختی و عاطفی در آن سبب تولید معنا در گفتمان می‌شودکه سیالیت معنا و سیر تکاملی آن مدیون فرآیند تنشی گفتمان است. این شکل‌گیری تابع نوعی حضور نشانه‌معناشناختی است. هدف اصلی این پژوهش بررسی نامه‌های امام علی (ع) به معاویه با تکیه بر ساختار تنشی و عبور از شرایط گسست و پیوست گفتمانی است. برای پاسخ‌گویی به اتهامات و افشاگری‌های معاویه و تأثیرگذاری آن بر درک و فهم مخاطب است. در نظام تنشی لایه‌های فشاره‌ای و گستره‌ای در ارتباط و تعامل با هم نقش‌آفرینی می‌کنند و هم پیوندی سطحی از فشاره و گستره شاکلة گفتمان را شکل می‌دهد. امیرالمومنین به منزلة گفته‌پرداز در جریان معناسازی پویا و سیال به کنشگری فعال تبدیل می‌شود و حقیقت «بیعت» و «مشروعیت» خود را در نظام گفتمانی تنشی معناسازی و ارزش‌سازی می‌کند. بنابراین، امام از ساختار تنشی و زبانی خاصی جهت انتقال معنا برای شکستن نظام معنایی سلطه‌ی معاویه بهره برده‌است و معاویه را از طریق افشای اعمال، رفتارها و گفتارهای نادرست بدون صلاحیت نشان می‌دهد. بهره‌گیری از این نشانه‌ها سبب افزایش عاطفه در کلام و دست‌یابی زبان به ناممکن‌ترین زمان‌ها و مکان‌ها و در نتیجه اثر‌گذاری بیشتر بر خواننده می‌شود. این پژوهش به شیوة کتابخانه‌ای و تحلیلی کاربردی انجام گرفته‌است و بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده می‌توان گفت نظام گفتمانی نامه‌های «6»، «9» و «10» امام علی به معاویه از ساختار تنشی افزایشی، نزولی و صعودی پیروی می‌کند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Tensive Discourse System in Imam Ali (AS) ’s Letters to Mu’awiyah in Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Amiri 1
  • Mahdi Motia 2
  • Mohammad Reza Haji Esmaeili 3
  • Hamidreza Shairi 4
  • Rooh Allah Nasiri 5
1 PhD student, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Isfahan, Iran.
2 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Isfahan . Iran.
3 Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Isfahan, Iran.
4 Professor, Department of French Language and Literature, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
5 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Foreign Languages, University of Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Semiotic-semantic discourse analysis, as a suitable model for religious text analysis, particularly Nahj al-Balagha, utilizes the tensive semiotics model introduced by Jacques Fontanille and Claude Zilberberg. This model delves into the intricate interplay between intensive (emotional, internal) and expansive (cognitive, external) valencies, offering valuable insights into the dynamic structure of the text, emphasizing the tensive-active and sensory-perceptive relationships. This article explores how meaning is intricately woven in the enunciation, bridging the gap between quantitative and qualitative dimensions, thus shedding light on the production of meaning in the discourse processes within the Imam's letters to Mu’awiyah. The study transcends a mere analysis of the fixed letter structure, focusing on the fluid and adaptable nature of the letters' production process and the interactive dimension between the agent and the actor in the enunciation space.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse
  • Imam Ali (AS)’ Letters
  • Mu’awiyah
  • Semiotic-Semantics
  • Tensive Model

مراجع

  1. ابن جنی، ابوالفتح عثمان (1955). الخصائص. تحقیق محمد علی النار. بیروت: دارالکتاب العربی.
  2. بابک‌معین، مرتضی (1397). ابعاد گمشدة معنا در نشانه‌شناسی روایی کلاسیک «نظام معنایی تطبیقی یا رقص در تعامل». تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  3. بحرانی، ابن میثم (2007). شرح نهج البلاغه ابن میثم. الطبقة الاولی. منامة: مکتبة الفخراوی.
  4. پاکتچی، حمیدرضا شعیری و هادی رهنما (1394). «تحلیل فرآیندهای گفتمانی در سورة قارعه؛ با تکیه بر نشانه‌شناسی تنشی». جستارهای زبانی. دورة 6. شمارة 4. صص39-68.
  5. خزعلی، انسیه و مریم هاشمیان (1395). «انسجام واژگانی در نامه‌های افشاگرانه امام علی (ع) به معاویه». مطالعات ادبی متون اسلامی. دورة 1. شمارة 2. صص 31-57.
  6. داودی مقدم، فریده (1391). «تحلیل-نشانه–معناشناختی شعر«آرش کمانگیر» و «عقاب» تحول کارکرد تقابلی زبان به فرآیند تنشی». جستارهای زبانی. دورة 4. شمارة 1. (پیاپی13). صص105-124.
  7. زرکوب، منصوره و محمد خاقانی و مریم جاویدی (1392). «کارکرد واحد‌های زنجیری و زبرزنجیری در زبان عربی». زبان‌پژوهی. سال 4. شمارة 8. صص 67-95. 
  8. سجادی، سید ابوالفضل و زهرا نیت کوچکی (1398). «بررسی و تحلیل نامه‌های امام علی (ع) به معاویه با تکیه بر نظریۀ ساختارگرایی». مطالعات ادبی متون اسلامی. دورة 4. شمارة 15. صص 9-37.
  9. سیدی، سید حسین و زهرا عبدی (1384). «تحلیل موسیقایی آیات قران، جزء 30». پژوهشنامه علوم انسانی. شماره 47 و 48. صص 59 -74.
  10. سیدی، سید حسین و نفیسه حاجی رجبی(1394). «سبک‌شناسی دعای عرفه». مطالعات اسلامی». علوم قرآن و حدیث. شماره 47. صص29-47.
  11. شعیری، حمید رضا (1384). «بررسی بنیادین ادراک حسی در تولید معنا». پژوهشنامه علوم انسانی. شماره (45-46). صص 131– 146.
  12. شعیری، حمید رضا (1384). «مطالعه فرایند تنشی گفتمان ادبی». پژوهش‌های زبان‌های خارجی. شماره 25. صص 187- 204.
  13. شعیری حمید رضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه–معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
  14. شعیری، حمیدرضا (1386). «بررسی انواع نظام‌های گفتمانی از دیدگاه نشانه-معنا شناختی». مجموعه مقالات هفتمین همایش زبان‌شناسی ایران. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. به کوشش محمد دبیرمقدم، ارسلان گلفام و مصطفی عاصی. صص 106-119.
  15. شعیری، حمید رضا و ترانه وفایی (1388). راهی به نشانه‌شناسی سیّال. تهران: انتشارات علمی-فرهنگی ایران.
  16. ﺷﻌﯿﺮی، ﺣﻤﯿﺪرﺿﺎ، (1388). «از ﻧﺸﺎﻧﻪ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘﮕﺮا ﺗﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ-ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ». ﻧﻘﺪ ادﺑـﯽ. سال 2. شمارة 8. صص 33-51.
  17. شعیری، حمیدرضا (1392). تجزیه و تحلیل نشانه معنا‌شناسی گفتمان. تهران: سمت.
  18. شعیری، حمیدرضا (1394). «مقاومت، ممارست و مماشات گفتمانی: قلمرو‌های گفتمانی و کارکردهای نشانه معناشناختی آن». جامعه‌شناسی ایران. دورة 16. شمارة 1. صص 110-128.
  19. صغیر، محمدحسین علی(1420). الصوت اللغوی فی القرآن. بیروت: لبنان دارالمورخ العربی.
  20. عباسی، علی و هانیه یارمند. (1390). «عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه- معناشناختی ماهی سیاه کوچولو». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. دورة 2. شمارة 3 (پیاپی 7). صص 147-172.
  21. فاضلی مهبود، شیرین و معصومه علیزاده کلور (1394). «بررسی نظام عاطفی گفتمان در شعر«سفر به خیر» شفیعی کدکنی با رویکرد نشانه-معناشناسی». جستارهای زبانی. دورة 6. شمارة 1. (پیاپی 22). صص205-228.
  22. فتوحی محمد (1389). بلاغت تصویر. چ 2. تهران: نشر سخن.
  23. فیصل، حسن طحمیر غوادرة (دون تاریخ). التکرار فی الفاصلة القرآنیة الجزء الاخیر من القرآن نموذجا دراسةاسلوبیة. فلسطین: جامعة القدس المفتوحة.
  24. کنعانی ابراهیم، (1396). «تحلیل کارکرد تنشی-زبانی«نور» و ابعاد نظام معنایی آن در نظام گفتمانی شرق اندوه و حجم سبز سپهری». جستارهایزبانی. دورة 8. شمارة 2 (پیاپی37). صص 25-52.
  25. محصصص مرضیه (1396). «کاربست گفتمان سکوت در نامه امیر‌مومنان علیه‌السلام به معاویه». پژوهش‌های نهج البلاغه. شماره 53. صص 113-139.
  26. مصطفوی، حسن سادات، جمیدرضا شعیری و هادی رهنما (1392). «از کرامت جاهلی تا کرامت قرآنی؛ نشانه‌شناسی فرآیندهای گفتمانی کرامت در قرآن با الگوی تنشی». پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن. سال 1. شماره 2. صص 24 – 42.
  27. موسوی بلده، سیدمحسن(1382). «حلیله القرآن» تجوید قرآن. تهران: احیاء الکتاب.
  28. نصیری، روح الله، مهدی مطیع و مهناز امیری (1397). «تحلیل نشانه‌شناختی گفتمان در سوره‌ی «نباء» بر اساس الگوی تنش». زبان‌پژوهی. سال 10. شماره 30. صص 119-148.
  29. Abbasi, A., & Yarmand. H. (2011). Crossing the semantic square to the stress square: a sign-semantic study of the short story the Little Black Fish. Quarterly Journal of Comparative Language and Literature Research, 3(2), 147-172, [in Persian].
  30. Babak Moin, M. (2017). The Missing Dimensions of Meaning in Classic Narrative Semiotics "Adaptive Semantic System or Dance in Interaction". Tehran: Scientific and Cultural Publications [In Persian].
  31. Bahrani, I. M. (2007). A commentary of Nahj al-Balaghah by Ibn Maytham. Bahrain: Al-Fakhrawi Publications, [in Arabic].
  32. Davoodi Moghadam, F. (2012). A semiotic-semantic analysis of poems Arash Kamangir and The Eagle: the evolution of confrontational function of language to the tensive process. Journal of Language Related Research, 4(1), 124-105, [in Persian].
  33. Faisal, H. T. G. (n.d.). Repetition in the Qur’anic Fasilah (rhymes) in the last chapter of the Qur’an as a stylistic study model. Palestine: Al-Quds Open University, [in Arabic].
  34. Fazeli Mahboud, S., & Alizadeh Klur, M. (2015). A semiotic-semantic study of the emotive discourse system in the poem Bon voyage! by Shafiee Kadkani. Journal of Linguistic Research, 6(1), 205- 228, [in Persian].
  35. Fontanille, J. (1998). Sémiotique du discours. Limoge: PULIM.
  36. Fontanille, J. (1999). Sémiotique et littérature. Essais de méthode. Paris: PUF.
  37. Fontanille, J. (2006). The Semiotics of discourse (trans. Heidi Bostic). New York: Peter Lang.
  38. Fotouhi, M. (2010). Image rhetoric (2nd edition). Tehran: Sokhan Publications, [in Persian].
  39. Greimas, J., & Fontanille, J. (1992). The Semiotics of Passion from States of Affairs to States of Feelings. USA: U of Minnesota Press
  40. Ibn Jani, A. (1955). Features. (M. A. Al-Na’ar, Trans.). Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi, [in Arabic].
  41. Kanani, E. (2017). Analysis of the tensive-linguistic function of light and the dimensions of its semantic system in the discourse system of the poems East of Sorrow grief and Green Volume. Journal of Linguistic Research, 8(2), 25-52, [in Persian].
  42. Khazali, E., & Hashemiyan, M. (2016). In a revealing lexical cohesion of Imam Ali (AS) to Al. Religious Literature and Art, 1(2), 31-57 [In Persian].
  43. Mohassess, M. (2017). Application of the discourse of silence in the letter of Imam Ali’s to Mu’awiyah. Quarterly Research Journal of Research of Nahjolbalagheh, 53, 113-139, [in Persian].
  44. Mostafavi, H. S., Shairi, H. R., & Rahnama, H. (2013). “From ignorant dignity to Qur’anic dignity; Semiotics of discourse processes of dignity in the Qur’an with a pattern of tension. Journal of Qur’anic Interpretation and language. 1 (2), 24 – 42, [in Persian].
  45. Mousavi Baladeh, S. M. (2003). Halilat of al-Quran: Tajwid of Quran. Tehran. Ihya al-Kitab, [in Persian].
  46. Nasiri, R., Moti, M., & Amiri, M. (2018). Semiotic analysis of discourse in Sura Naba’ based on the tensive model. Al-Zahra University Journal of Language Research, 10(30), 119-148, [in Persian].
  47. Pakatchi, A., Shairi, H., & Rahnamaa, H. (2015). Tensive semiotics of discourse in surat al-Qāriah; a new approach in the semiotics of the qurānic discourse. Journal of Language Related Research, 6 (4), 39-68, [in Persian].
  48. Saghir, M. A. H. (2000). The linguistic voice in the Qur’an. Beirut: Dar Al-Muvarrikh Al-Arabi, [in Arabic].
  49. Sahiri, H. R. (2009). From structural semiotics to discourse semiotic-semantics. Journal of Literary Criticism, 2(8), 33-51, [in Persian].
  50. Sajady, S. A., & Kochaki Niyat, Z. (2019). Analysis of Imam Ali’s letters to Muaviieh with a structuralist approach. Religious Literature and Art, 4(15), 9-37. doi: 10.22081/jrla.2020.55482.1243 [In Persian].
  51. Seyedi, S. H., & Abdi, Z. (2005). A musical analysis of Juzʼ 30 of the Holy Qur’an. Journal of Humanities, 47 & 48, 59 -74, [in Persian].
  52. Seyedi, S. H., & Haji Rajabi, N. (2015). Stylistics of ‘Arafa Prayer. Journal of Islamic, Quranic, & Hadith Studies, 47, 29-47, [in Persian].
  53. Shairi, H. R. (2005). An examination of the basic role of perception in meaning production. Journal of Human Sciences, 45 & 46, 131 - 146, [in Persian].
  54. Shairi, H. R. (2005). Study of the tensive process of literary discourse. Journal of Foreign language research, 25, 187- 204, [in Persian].
  55. Shairi, H. R. (2006). Semiotic-semantic analysis of discourse. Tehran: SAMT, [in Persian].
  56. Shairi, H. R. (2007). An Investigation of discoursal systems types from the Semiotic-semantic perspective". In M. Dabirmoghadam, A. Golfam and M. Assi (eds.), Proceedings of the 7th Iran Linguistic Conference (pp. 106-119). Tehran: Allameh Tabatabai University [In Persian].
  57. Shairi, H. R., & Vafaie, T. (2009). A path to fluid semiotics. Tehran: Iranian Scientific-Cultural Publications, [in Persian].
  58. Shairi, H. R. (2009). From constructionist semiotics to discursive semiotics. Journal of Literary Criticism, 2(8), 33-51 [In Persian].
  59. Shairi, H. R. (2013). Analayse Semiotique du Discour. Tehran: SAMT [In Persian].
  60. Shairi, H. R. (2016). Discourse resistance, insistence and appeasement: The realms of discourse and its semiotic functions. Iranian Journal of Sociology, 16(1), 110-128 [In Persian].
  61. Zarkoob, M., Khaqani, M., & Javidi, M. (2013). The approach of linked and linkage units in the Arabic language. Al-Zahra University Quarterly Journal of Language Research, 4(8), 67-95, [in Persian].
زبان پژوهی
دوره 15، شماره 48
آذر 1402
صفحه 89-113

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار