ترکیب گروهی در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تخصصی زبان‌شناسی، استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات، هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران

چکیده

در این نوشتار، ترکیب گروهی در زبان فارسی معاصر با‌توجه ‌به 281 واژه (135 واژۀ مرکب گروهی فعلی و 146 واژۀ مرکب گروهی غیر فعلی) استخراج‌شده از فرهنگ بزرگ سخن انوری (Anvari, 2007) بررسی می‌شود. هدف پژوهش، مطالعۀ ترکیب‌های گروهی از جنبة هستۀ معنایی، هستۀ نحوی، نوع واژه و مقوله‌های سازنده در چارچوب نظری لیبر (Lieber, 2009; Lieber, 2010) است تا دسته‌بندی کاملی از این مقوله در زبان فارسی ارائه شود. همچنین، با مقایسۀ ترکیب‌های گروهی فعلی و غیر فعلی تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو ساخت روشن ‌شود. تحلیل داده‌ها نشان داد که ترکیب گروهی ساختی متشکل از انضمام گروه نحوی به سازۀ واژگانی است. سازۀ واژگانی در ترکیب‌های گروهی فعلی، هسته و در ترکیب‌های گروهی غیر فعلی بسته به نوع ترکیب، هسته و یا غیر هسته است. ترکیب‌های گروهی با ‌توجه ‌به ساختار و هستۀ نحوی برگرفته از فعل یا غیر فعل شامل دو طبقه فعلی و غیر فعلی می‌شوند. برخلاف ترکیب‌های گروهی فعلی که به‌لحاظ هستۀ نحوی فقط هسته‌پایانی هستند، ترکیب‌های گروهی غیر فعلی می‌توانند هسته‌آغازین، هسته‌پایانی و یا فاقد هسته باشند. از نظر هستۀ معنایی، ترکیب‌های گروهی فعلی درون‌مرکز هسته‌پایانی و برون‌مرکز هستند و به انواع موضوعی، افزوده‌ای و وصفی دسته‌بندی می‌شوند، حال‌آنکه نوع غیر فعلی فقط برون‌مرکز هستند. داده‌ها تأییدی است بر اینکه از نظر نوع واژه، صفت‌های مرکب گروهی فعلی و غیر فعلی فراوانی بیشتری در‌ مقایسه ‌با اسم‌ها و قیدهای مرکب گروهی فعلی و غیر فعلی دارند. از نظر نوع سازه‌های تشکیل‌دهنده، ترکیب غیر فعلی تنوع بیشتری در مقایسه با فعلی دارد. نیز در هر دو نوع ترکیب، گروه حرف‌اضافه‌ای فراوانی بیشتری در ‌مقایسه ‌با گروه‌های نحوی اسمی و صفتی در ساخت ترکیب‌های گروهی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Phrasal Compounds in Persian

نویسنده [English]

  • Mousa Ghonchepour
Department of Language and Literature, Farhangian University, Tehran. Iran
چکیده [English]

In recent years, considerable attention has been given to compounding by linguists worldwide. While Persian linguists have extensively studied root and verbal compounds, phrasal compounds have received relatively little attention, possibly due to the lack of correspondence between the structures of phrasal compounds and common compound standards. This article aims to describe and analyze contemporary Persian phrasal compounds using a dataset of 281 phrasal compound words (135 synthetic and 146 root compound words).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Argument
  • Head
  • Persian Language
  • Phrasal Compound
  • Syntactic Phrase
  1. احمدی، محیا و مزدک انوشه (1398). «طبقه‌بندی واژه‌های مرکب زبان فارسی از منظر نظریة صرف توزیعی». پژوهش‌های زبانی. دورة 10. شمارة 2. صص 1-20.   
  2. ارکان، فائزه (1390). «بررسی تحلیل عناصر ساخت‌واژی کلمات مرکب فعلی بر مبنای نظریه صرف مبتنی بر واژه قاموسی». پژوهش‌های زبانی. دورة 2. شمارة 1. صص 1-20.
  3. اسلامی پور، نجمه، شهرام مدرس خیابانی، بهرام مدرسی و ایران کلباسی (1395). «بررسی و مقایسة ساخت‌واژه‌های مرکّب پربسامد در زبان فارسی براساس دو الگوی صرفی واژه‌بنیاد و تکواژ‌بنیاد». مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران. دورة 3. شمارة 14. صص 1-22.
  4. انوری، حسن (1386). فرهنگ بزرگ سخن. چ 4. تهران: انتشارات سخن.
  5. پورشاهیان،  بهار، آرزو نجفیان، بلقیس روشن، بلقیس و مهدی سبزواری (1395). «بررسی ساخت مرکب‌های برون‌مرکز زبان فارسی». زبان و زبان‌شناسی. دورة 12. شمارة 23. صص 60-39.
  6. خباز، مجید (1385). ترکیب غیر فعلی در زبان فارسی. رساله دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
  7. خباز، مجید (1386). جایگاه هسته در کلمات غیر فعلی فارسی. دستور، ویژه‌نامه نامۀ فرهنگستان. جلد 3. شماره 3. صص 166-153.
  8. شقاقی، ویدا (1386). مبانی صرف. تهران: سمت.
  9. طباطبایی، علاءالدین (1382). اسم و صفت مرکب در زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  10. طباطبایی، علاءالدین (1386). «ترکیب در زبان فارسی (1)». نامۀ فرهنگستان. دورۀ 9. شمارۀ 3 (پیاپی 35). صص 186-196.
  11. طباطبایی، علاءالدین (1389). «ترکیب در زبان فارسی (6)». نامۀ فرهنگستان. دورۀ 11. شماره 3 (مسلسل 43). صص 151-165.
  12. طباطبایی، علاءالدین (1390). «ترکیب در زبان فارسی (7)». نامۀ فرهنگستان. دورۀ 12. شماره 2 (مسلسل 46)، صص 153-170.
  13. غنچه پور، موسی (1392). ترکیب فعلی در زبان فارسی. رساله دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
  14. غنچه پور، موسی. (1397). «ترکیب فعلی: فرایندی صرفی یا نحوی؟ یک بررسی پیکره بنیاد». زبان‌پژوهی. دورة 10. شماره 28. صص 173-149.
  15. Ahmadi, M., & Anoushe, M. (2020). The Classification of Compounds in Distributed Morphology. Language Research10(2), 1-20 [In Persian].
  16. Anvari, H. (2007). Farhang-i buzurg-i Sukhan (2nd ed.). Tehran: Sokhan [In Persian].
  17. Arkan, F. (2011). The Study of Morphological Elements of Verbal Synthetic Compounds Based on Lexeme-Based Morphology. Language Research2(1), 1-20 [In Persian].
  18. Bagasheva, A. (2017). On a subclass of nominal compounds in Bulgarian: The nature of phrasal compounds. In C. Trips & J. Kornfilt (eds.), Furthur investigations into the nature of phrasal compounding (pp. 81-119). Berlin: Language Science Press.
  19. Bauer, L. (1983). English Word-Formation. Cambridge: Cambridge University Press.
  20. Bisetto, A., & Scalise, S. (2005). The Classification of Compounds in Lingue e Linguaggio, 2, pp 319-332.
  21. Bisetto, A., & Scalise, S. (2005). The Classification of Compounds in Lingue e Linguaggio 2, 319-332.
  22. Booij, G. (2005). Construction-dependent Morphology, Lingue e Linguaggio, IV (2), 163–78.
  23. Booij, G. (2019). The Morphology of Dutch. Oxford & New York: Oxford University Press.
  24. Botha, R. P. (2015). Do Romance languages have phrasal compounds? A look at Italian. STUF–Language Typology and Universals, 68, 395–419.
  25. Bresnan, J., & Mchombo, S. (1995). The lexical integrity principle: Evidence from Bantu. Natural language and linguistic theory, 13, 181–254.
  26. Bresnan, J., & Mchombo, S. (1995). The lexical integrity principle: Evidence from Bantu. Natural language and linguistic theory, 13, 181–254.
  27. Eslamipour, N., Modarres Khiabani, S., Modarresi, B., & Kalbassi, I. (2016). Study and Comparison of Highly-frequent Compounds Structure in Persian on the Basis of Word-based Morphology and Morpheme-based Morphology. Journal of Western Iranian Languages and Dialects, 3(14), 1-22 [In Persian].
  28. Ghonchepour, M. (2014). Verbal compounding in Persian (PhD Dissertation). Allame Tabataba'I University, Tehran, Iran [In Persian].
  29. Ghonchepour, M. (2018). Verbal compounding: A syntactic or Morphological processing? A corpus- based study, Zabanpazhuhi, 10(28), 149-173 [In Persian].
  30. Harley, H. (2009) Compounding in Distributed Morphology. In R. Lieber, and P. štekauer (Eds.) The Oxford Handbook of Compounding (pp. 105-129). Oxford: Oxford University Press.
  31. Hein, K. (2011). Phrasenkomposita–ein wortbildungsfremdes Randphänomen zwischen Morphologie und Syntax. Deutsche Sprache, 39 (4), 331-361.‏
  32. Huang, S. (1998). Chinese as a headless language. In J. Packard (ed.) Compounding Morphology: New Approaches to Chinese word Formation (pp. 261-283), Berlin and New York: Mouton de Gruyter.
  33. Huddleston, R., & Pullum, G. K. (2002). The Cambridge Grammar of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press.
  34. Jespersen, O.  (1946). A Modern English Grammar on Historical Principles. Part VI Morphology. London: George Allen & Unwin Ltd.
  35. Kageyama, T. (2009). Isolate: Japanese. In Rochelle Lieber & Pavol Štekauer (eds.), The Oxford handbook of compounding (pp. 512–526). Oxford: Oxford University Press.
  36. Kavka, S. (2009). Compounds and idiomatology. Lieber, Rochelle, Pavol Štekauer, eds. The Oxford Handbook of Compounding (pp. 19-33). Oxford: Oxford University Press.
  37. Khabbaz, M. (2006). Root compounding in Persian (PhD Dissertation). Allame Tabataba'i University, Tehran, Iran [In Persian].
  38. Khabbaz, M. (2007). The Place of head in Root compounds in Persian. Grammar, Name-ye Farhangestan, 3 (3), 153-166 [In Persian].
  39. Kornfeld, L. (2009) IE, Romance: Spanish. In R. Lieber and P. štekauer (eds.), The Oxford Handbook of Compounding (pp. 436-453), Oxford: Oxford University Press.
  40. Lawrenz, B. (2006). Moderne deutsche Wortbildung. Phrasale Wortbildung im Deutschen: Linguistische Untersuchung und sprachdidaktische Behandlung. German: Dr. Kovac, Hamburg.
  41. Lieber, R. (2005). English word-formation processes. Štekauer, P. & R. Lieber (eds). Handbook of Word-Formation (pp. 375-428). Dordrecht: Springer.
  42. Lieber, R. (2009) IE, Germanic: English. In R. Lieber and P. štekauer (eds.) The Oxford Handbook of Compounding (pp. 357-370). Oxford: Oxford University Press.
  43. Lieber, R. (2010). Introducing Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
  44. Mathesius, V. (1975). A Functional Analysis of Present-Day English on a General Linguistic Basis. Praha: Academia.
  45. Meibauer, J. (2007). How marginal are phrasal compounds. Generalized insertion, expressivity, and I/Q-interaction. Morphology, 17, 233-259.
  46. Menova, M. (2012). Phrasal Compounds in Contemporary British Newspapers (PhD Dissertation). Karlovy v Praze University, Czechia, Prauge.
  47. Namiki, T. (2001). Further evidence in support of right hand head rule in Japanese. Issues in Japanese phonology and morphology. Hague: Mouton De Gruyter.
  48. Neef, M. (2009). IE, Germanic: German. Lieber, Rochelle Pavol Štekauer (eds.). The Oxford Handbook of Compounding (pp. 386-399). Oxford: Oxford University Press.
  49. Nosek, J. (1985). Quotational compounds in Modern English and Czech. Philologica Pragensia 28, 159-164.
  50. Pafel, J. (2015). Phrasal compounds are compatible with Lexical Integrity. Language Typology and Universals, 68, 263–280.
  51. Pafel, J. (2017). Phrasal compounds and the morphology-syntax relation. In Carola Trips & Jaklin Kornfilt (eds.), Further investigations into the nature of phrasal compounding (pp. 233–259). Berlin: Language Science Press. DOI:10.5281/zenodo.896369
  52. Plag, I. (2003). Word-formation in English. Cambridge: Cambridge University Press.
  53. Pourshahian, B., Najafian, A., Rowshan, B., & Sabzevari, M. (2016). The study of Persian exocentric compounding words. Language and Linguistics, 12(23), 39-60 [In Persian].  
  54. Ralli, A.  (2009) “IE, Hellenic: Modern Greek”. In R. Lieber and P. štekauer (eds.). The Oxford Handbook of Compounding (pp. 453-464), Oxford: Oxford University Press.
  55. Scalise, S., & Vogel, I. (eds.). (2010). Cross-Disciplinary issues in compounding. Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.
  56. Shaghaghi, V. (2007). An Introduction to Morphology. Tehran: Samt Publication [In Persian].
  57. Spencer, A. (2005). Word-Formation and Syntax, in P. Štekauer and R. Lieber (eds.), Handbook of Word-Formation, (pp. 73-97). Amsterdam: Springer.
  58. Štekauer, P. & Lieber, R. (eds.). (2009). The Oxford handbook of compounding. Oxford: Oxford University Press.
  59. Strauss, S. (1982). On Relatedness paradoxes and related paradoxes. Linguistic Inquiry, 13, 694–70
  60. Szymanek, B. (2017). Compounding in Polish and the absence of phrasal compounding. In C. Trips & J. Kornfilt (eds.). Further investigations into the nature of phrasal compounding (pp. 51-79). Berlin: Language Science Press.
  61. Tabataba'i, A. (2003). Compound noun and Adjective in Persian. Tehran: University publication center [In Persian].
  62. Tabataba'i, A. (2003). Compound noun and Adjective in Persian. Tehran: University publication center [In Persian].
  63. Tabataba'i, A. (2007). Compound in Persian (1). Name-ye Farhangestan, 9 (3), 186-196 [In Persian].
  64. Tabataba'i, A. (2010). Compound in Persian (6), Name-ye Farhangestan, 11 (3), 151-165 [In Persian].
  65. Tabataba'i, A. (2011). Compound in Persian (7), Name-ye Farhangestan, 12 (2), 153-170 [In Persian].
  66. Trips, C. (2012). Empirical and theoretical aspects of phrasal compAgainst the ‘syntax explains it all’ attitude. In A. Ralli, G. Booij, S. Scalise & A. Karasimos (eds.), Online Proceedings of the eighth Meranean Morphology Meeting (pp. 322–346). Patras: University of Patras.
  67. Trips, C. (2014). How to account for the expressive nature of phrasal compounds in a conceptual-semantic framework. SKASE. Journal of Theoretical Linguistics, 11(1), 33-61.
  68. Trips, C., & Kornfilt, J. (2015). Phrasal compounds from a typological and theoretical perspective. STUF-Language Typology and Universals, 68 (3), 281-321.
  69. Trips, C. and Kornfilt, J. (eds). (2017). Further investigations into the nature of phrasal compounding. Berlin: Language Science Press.
  70. Vahedi, M. M. (2009). A survey of tow types of alternating agentive nominals in Persian. In Proceedings of the 2009 annual meeting of the Canadian Linguistic Association (pp. 1-16). Canada: Brock University.
  71. Wiese, R. (1996). Phrasal compounds and the theory of word syntax. Linguistic inquiry, 27(1), 183-193.‏