کشش جبرانی در زبان کردی مرکزی: فرایندی تیره در چارچوب بهینگی متوالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد دانشکده زبان شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر فرایند کشش جبرانی در زبان کردی مرکزی را در چارچوب نظریۀ بهینگی متوالی مورد بررسی قرار می‌دهد. در بهینگی متوالی دستور واجی زبان و به‌طور خاص دستگاه ارزیاب که تعامل محدودیت‌ها را با اِعمال بر گزینه‌های رقیب مورد ارزیابی قرار می‌دهد در هر مرحله از اشتقاق تنها یک تغییر بر درون‌داد را مجاز شمرده و پس از رسیدن به همگرایی و برآورده‌ کردن همة محدودیت‌ها گزینۀ بهینه انتخاب می‌شود. در زبان کردی مرکزی، تنها همخوان‌های محرک کشش جبرانی، دو همخوان/h و ʕ/ هستند که در بافت وام‌واژه‌های عمدتاً برگرفته از عربی و فارسی، پس از حذف، کشش جبرانی واکۀ قبل از خود را در پی دارند. پیکره‌ای از گویشوران کردی سورانی استخراج و واج‌نویسی شد و واژه‌های مشابه به بافت موردنظر نیز از فرهنگ لغت استخراج شدند. اینکه کدام همخوان‌ها در زبان کردی مورایی هستند از اصلی‌ترین پرسش‌های مطرح‌شده در این مقاله است که به دنبال پاسخ برای آن بودیم و درپایان استدلال شد که همخوان‌های سایشی حلقی و چاکنایی به‌عنوان عضو اول خوشه‌های همخوانی مورایی و درنتیجه، غیرمجاز و یا نشان‌دارند و به‌عنوان مشخصه‌ای که وام گرفته می‌شود می‌توان با آن برخورد کرد. گویشوران بومی زبان کردی از حذف و کشش جبرانی به‌عنوان راهکاری استفاده می‌کنند تا همخوان‌های مورایی نشان‌دار در جایگاه مذکور در برخی وام‌واژه‌ها را بومی‌سازی کنند. بهینگی متوالی به‌عنوان رویکردی اشتقاقی منشعب از بدنۀ واج‌شناسی زایشی، در تبیین فرایندی تیره مانند کشش جبرانی دارای کفایت تبیینی بیشتری بوده و با اشتقاقی تدریجی و همگرا صورت‌های بهینه‌ای تولید می‌کند که با محدودیت‌های فعال در زبان کردی همگرایی کامل دارد و از جنبة رده­ شناختی نیز دارای توجیه نظری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Compensatory Lengthening in Central Kurdish: An Opaque Phenomenon in Harmonic Serialism

نویسندگان [English]

  • Azad Mohammadi 1
  • Mahmood Bijankhan 2
1 Department of Linguistics, University of Tehran. Iran
2 Professor Department of Linguistics, University of Tehran. Iran
چکیده [English]

Kurdish, a northwestern Iranian language (Dabir Moghaddam, 2012, p. 598), holds a unique position among Iranian languages. Some scholars (McCarus 2009, p. 587) argue that Kurdish does not belong to a single, uniform group within Iranian languages, while they agree that this language occupies an intermediate position between the western, northern, and southern Iranian dialects. As such, the term “Kurdish” can be seen as a cover term for closely related language varieties in the western group of Iranian languages. Three main dialects of Kurdish are Northern Kurdish (Kurmanji), Central Kurdish (Sorani), and Southern Kurdish (Kalhori) (Blau, 1989, pp. 542-544 and McCarus, 2009, p. 587; Dabir Moghaddam, 2012, p. 601).
The present study investigates whether compensatory lengthening exists in the Kurdish language. If compensatory lengthening does occure, the deletion of a mora-bearing consonant in the coda position would result in a stray mora. This stray mora would then reconnect to its preceding vowel in languages where the coda consonant triggers Compensatory Lengthening (CL) and the vowel is the target. In Kurdish, there are tautosyllabic clusters with CL, such as /ʃahɾ/: [ʃɑɾ] ‘city’ and /taʕm/: [tɑm] ‘taste’, as well as heterosyllabic clusters with CL, like /lah.ʤa/:[lɑ.ʤa] ‘accent’ and /maʕ.nɑ/: [mɑ.nɑ] ‘meaning’. The primary focus of this study is to determine whether these two consonants are moraic in Kurdish and to identify the threshold for moraicity in this language. It is also important to note that these words are not native, so they can be seen as a nativization process adapted by native speakers of Kurdish.
CL has been extensively studied in many languages, including Persian and Kurdish. In Persian, this process has been examined from various perspectives; Darzi (1993) and Kord Zafaranlu Kambuziya (2000) conducted general investigations; Bijankhan (2000) and Sadeghi (2007; 2019) adopted a perceptual viewpoint, while Shademan (2005) approached it phonetically, and Safaie-Qalati (2013) used a cognitive approach. Among these works, only Mahdavi et al. (2019) investigated this process within the framework of Stratal OT (STOT).
In terms of Moraic theory, compensatory lengthening was studied by Alinezhad & Zahedi (2009) in Sorani Kurdish, Badakhshan & Zamani (2015) in Kalhori Kurdish, Sobati (2018) in Ilami Kurdish and Ahmadi Varmazani & Fattahi (2019) in Kermanshahi Farsi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • compensatory lengthening
  • consonant deletion
  • Kurdish language
  • Optimality Theory
  • Harmonic Serialism

مراجع

  1. احمدی‌ورمزانی، سمیرا و مهدی فتاحی (1398). «تحلیل مورایی کشش جبرانی در گویش فارسی کرمانشاهی». مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران. دورۀ 7. شمارۀ 2. صص 1-15. https://doi.org/10.22126/jlw.1970.1069
  2. بدخشان، ابراهیم و محمد زمانی (1394). «تحلیل و توصیف فرایند کشش جبرانی در گویش کردی کلهری بر پایۀ نظریه بهینگی». زبان و زبان‌شناسی. دورۀ 9. شمارۀ 17. صص 135-149. Retrieved from https://lsi-linguistics.ihcs.ac.ir/article_1385.html?lang=fa
  3. بی‌جن‌خان، محمود (138۴). واج‌شناسی : نظریة بهینگی. تهران: سمت. Retrieved from <https://samt.ac.ir/fa/book/1031/>
  4. ثباتی، الهام (1397). «تجزیه و تحلیل کشش‌جبرانی واکه در گونه‌های کردی ایلامی با تکیه بر تحلیل مورایی». علم زبان. دورۀ 5. شمارۀ 7. صص 89-107.  https://doi.org/10.22054/ls.2017.7544.1026
  5. جم، بشیر (١٣٨٨). نظریة بهینگی و کاربرد آن در تبیین فراینـدهای واجـی زبـان فارسـی. رسالة دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
  6. دبیرمقدم، محمد (1392). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. ج 2. تهران: سمت. Retrieved from < https://samta.samt.ac.ir/content/9032/>
  7. درزی، علی (1372). «کشش جبرانی مصوت‌ها در فارسی محاوره‌ای امروز». زبان‌شناسی. دورۀ 10. شمارۀ 2. صص 58-87. Retrieved from <https://www.sid.ir/paper/421391/fa#downloadbottom>
  8. زمانی، محمد و ابراهیم بدخشان (1395). «تحلیل و توصیف فرایند نرم‌شدگی در زبان کردی (گویش کلهری)». زبان‌پژوهی. دورۀ 8. شمارۀ 19. صص 89-101. https://doi.org/10.22051/jlr.2016.2320
  9.  صادقی، وحید (1390). «کشش جبرانی در زبان فارسی: یک آزمایش ادراکی». پژوهش‌های زبانی. دورۀ 2. شمارۀ 2. صص 77-94. Retrieved from <https://jolr.ut.ac.ir/article_25084_dce88dd96d510b54928b9cfc7506b378.pdf>
  10. صفایی‌قلاتی، مهدی (1392). بررسی کشش جبرانی در زبان فارسی با رویکرد شناختی: پژوهشی کاربردبنیاد در حوزه واج‌شناسی تک‌سطحی. رسالة دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
  11. علی‌نژاد، بتول و زاهدی، محمد صدیق (1388). «تحلیل مورایی کشش جبرانی واکه در گـویش کردی سورانی». پژوهش‌های زبان‌شناسی. دورۀ 1. شمارۀ 1. صص 27-46.  https://doi.org/20.1001.1.20086261.1388.1.1.3.8
  12. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه (1379). واج‌شناسی خودواحد و کاربرد آن در فرایندهای واجی زبان فارسی. رسالة دکتری. دانشگاه تهران.
  13. محمدی، آزاد و محمود بی‌جن‌خان (1399). «بازنگری ساخت هجایی در زبان کردی مرکزی». پژوهش‌های زبانی. دورۀ 11. شمارۀ 2. صص 173-198. https://doi.org/10.22059/jolr.2021.303522.666606
  14. مهدوی، فرشته، بتول علی‌نژاد و عادل رفیعی (1399). «نگاهی تازه به فرایند کشش جبرانی در زبان فارسی». زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. دورۀ 12. شمارۀ 1. صص 111-136. https://doi.org/10.22067/jlkd.2021.47540.0
  15. Ahmad, A.-M. R. (1986). The phonemic system of modern standard Kurdish. [Unpublished doctoral dissertation]. University of Michigan. https://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/160911
  16. Ahmadi Varmazani, S., & Fattahi, M. (2019). A moraic analysis of compensatory lengthening in Kermanshahi Persian. Journal of Western Iranian Languages and Dialects, 7(2), 1-15. [In Persian] https://doi.org/10.22126/JLW.1970.1069
  17. Ahmed, Z. O. (2019). The application of English theories to Sorani phonology. [Unpublished doctoral dissertation]. Durham University. http://etheses.dur.ac.uk/13290/
  18. Alinezhad, B., & Zahedi, M. S. (2009). A moraic analysis of compensatory lengthening in the Kurdish dialect of Sorany. Journal of Researches in Linguistics, 1(1), 27-46. https://doi.org/20.1001.1.20086261.1388.1.1.3.8 [In Persian]
  19. Amin, W. O. (2003). Another horizon of linguistics. Hewler: Aras [In Kurdish]
  20. Badakhshan, E., & Zamani, M. (2015). Analysis and description of compensatory lengthening in Kalhori Kurdish. Language and Linguistics, 9(17), 135-149. https://lsi-linguistics.ihcs.ac.ir/article_1385.html?lang=fa [In Persian]
  21. Bijankhan, M. (2000). Farsi vowel compensatory lengthening: An experimental approach [Conference presentation]. Proceeding of ICSLP (Vol 2, pp. 813-818). https://doi.org/10.21437/ICSLP.2000-318
  22. Bijankhan, M. (2005). Phonology: Optimality Theory. SAMT. https://samt.ac.ir/fa/book/1031/ [In Persian]
  23. Bijankhan, M. (2018). Phonology. In Sedighi, A., & Shabani-Jadidi, P. (Eds.), The Oxford Handbook of Persian Linguistics. (pp. 111-141). Oxford University Press. https://global.oup.com/academic/product/the-oxford-handbook-of-persian-linguistics-9780198736745?cc=us&lang=en&
  24. Blau, J. (1989). Le Kurde. In Schmitt, R. (Ed.). Compendium linguarum iranicarum. (pp. 327-335). Reichert.
  25. Broselow, E., Chen, S. I., & Huffman, M. (1997). Syllable weight: convergence of phonology and phonetics. Phonology, 14(1), 47-82. http://www.jstor.org/stable/4420091
  26. Chomsky, N., & Halle, M. (1968). The Sound Pattern of English. MIT. https://web.mit.edu/morrishalle/pubworks/papers/1968_Chomsky_Halle_The_Sound_Pattern_of_English.pdf
  27. Dabir Moghaddam, M. (2013). Typology of Iranian languages (Vol. 2). SAMT. https://samta.samt.ac.ir/content/9032/ [In Persian]
  28. Darzi, A. (1991). Compensatory lengthening in modern colloquial Tehrani Farsi. Studies in the Linguistic Sciences, 21(1), 23-37. https://www.sid.ir/paper/421391/fa#downloadbottom [In Persian]
  29. Darzi, A. (1993). Compensatory lengthening of consonants in modern colloquial Farsi. Linguistic, 10(2), 58-87. https://www.sid.ir/paper/421391/fa#downloadbottom [In Persian]
  30. Gouskova, M. (2004). Relational hierarchies in optimality theory: The case of syllable contact. Phonology, 21(2), 201–250. http://www.jstor.org/stable/4615507
  31. Hamid, T. S. (2016). The prosodic phonology of central Kurdish. [Unpublished doctoral dissertation]. Newcastle University. http://theses.ncl.ac.uk/jspui/handle/10443/3386
  32. Hayes, B. (1989). Compensatory lengthening in moraic phonology. Linguistic inquiry, 20(2), 253-306. http://www.jstor.org/stable/4178626
  33. Jam, B. (2009). Optimality Theory and its application in phonological processes of Persian. [Unpublished doctoral dissertation]. Tarbiat Modares University. [In Persian]
  34. Kavitskaya, D. (2001). Compensatory lengthening: phonetics, phonology, diachrony. [Unpublished doctoral dissertation]. University of York. https://escholarship.org/content/qt9mw088r1/qt9mw088r1_noSplash_e8237417d10fb38b6561fd7a5ca2120b.pdf
  35. Kiparsky, P. (2011). Compensatory lengthening. In Cairns, C. E. and Raimy, E (Eds.), Handbook of the Syllable (Vol. 1, pp. 33-69). Brill. https://www.researchgate.net/publication/294684512_Compensatory_lengthening
  36. Kord Zafaranlu Kambuziya, A. (2000). Autosegmental phonology and its application in phonological processes of Persian. [Unpublished doctoral dissertation]. University of Tehran. [In Persian]
  37. Mackenzie, D. N. (1961). Kurdish Dialect Studies I. Oxford University Press. https://doi.org/10.1017/S0035869X00121033
  38. Mahdavi, F., Ainezhad, B., & Rafiei, A. (2020). A new approach of compensatory lengthening process in Persian language. Journal of Linguistics & Khorasan Dialects, 12(1), 111-136. https://doi.org/10.22067/jlkd.2021.47540.0 [In Persian]
  39. Mahwi, M. (2009). Phonology. Sulaimani University Press [In Kurdish]
  40. McCarthy, J. J. (2007). Derivations and levels of representation. In de Lacy, P. (Ed.), The Cambridge Handbook of Phonology (pp. 99-118). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511486371.006.
  41. McCarthy, J. J. (2008). The gradual path to cluster simplification. Phonology, 25(2), 271-319. https://doi.org/10.1017/S0952675708001486.
  42. McCarthy, J. J. (2011). Doing optimality theory: Applying theory to data. John Wiley & Sons. https://doi.org/10.2307/40856202
  43. McCarus, E. N. (1958). A Kurdish Grammar: Descriptive Analysis of the Kurdish of Sulaimaniya. American Council of Learned Societies.
  44. McCarus, E. N. (1997). Kurdish Phonology. In Kaye, A. S., & Daniels, P. T. (Eds.), Phonologies of Asia and Africa:(including the Caucasus) (Vol. 2, pp. 691-706). Eisenbrauns.
  45. McCarus, E. N. (2009). Kurdish. In Windfuhr, G. (Ed.), The Iranian languages (pp. 587-633). Psychology Press. https://doi.org/10.4324/9780203641736
  46. Mohammadi, A., & Bijankhan, M. (2021). Syllable structure in central Kurdish language revisited. Language Research, 11(2), 173-198. https://doi.org/10.22059/jolr.2021.303522.666606.
  47. Morin, Y.C. (1992). Phonological interpretations of historical lengthening. In Dressier, W. U., Prinzhom, M. and Rennison, J. (Eds.), Proceedings of the 7th International Phonology Meeting (pp. 135-155). Rosenberg & Sellier. https://www.amazon.it/Phonologica-Proceedings-International-phonology-meeting/dp/8870116115
  48. Parker, S. (2008). Sound level protrusions as physical correlates of sonority. Journal of phonetics, 36(1), 55-90. https://doi.org/10.1016/j.wocn.2007.09.003
  49. Parker, S. (2011). Sonority. In Van Oostendorp, M., Ewen, C. J., Hume, E. V., & Rice, K. (Eds.), The Blackwell Companion to Phonology, 5 Volume Set (2nd ed., pp. 1160-1184). John Wiley & Sons. https://www.ling.upenn.edu/~gene/courses/530/readings/Parker2011.pdf
  50. Prince, A. S., & P. Smolensky (1993[2004]). Optimality Theory: Constraint Interaction in Generative Grammar. Wiley-Blackwell. https://doi.org/10.1002/9780470759400
  51. Sadeghi, V. (2007, August 6-10). Compensatory lengthening in Persian [Conference presentation]. The 16th International Congress on Phonetic Sciences, Universität des Saarlandes, Saarbrücken, Germany. https://www.academia.edu/71415027/Compensatory_lengthening_in_Persian_the_timing_of_non_modal_phonation
  52. Sadeghi, V. (2008, August 25-27). Compensatory lengthening in Persian: The timing of non- modal phonation [Conference presentation]. ISCA conference on Experimental Linguistics, Athens, Greece. https://doi.org/10.36505/ExLing-2008/02/0049/000108
  53. Sadeghi, V. (2012). Compensatory Lengthening in Persian: A Perception Experiment. Language Research, 2(2), 77-94. https://jolr.ut.ac.ir/article_25084_dce88dd96d510b54928b9cfc7506b378.pdf  [In Persian]
  54. Safaie-Qalati, M. (2013). Compensatory Lengthening in Persian with a cognitive approach: a usage-based research in unilevel phonology perspective. [Unpublished doctoral dissertation]. Tarbiat Modares University [In Persian]
  55. Samko, B. (2011). Compensatory lengthening in harmonic serialism. Qualifying Paper, University of California, Santa Cruz, 1-47. https://roa.rutgers.edu/content/article/files/1227_samko_1.pdf
  56. Shademan, S. (2005), Glottal Deletion & Compensatory Lengthening in Farsi – a Phonetic Study, UCLA Working Papers in Phonetics, 104, 61-81. https://phonetics.linguistics.ucla.edu/workpapph/104/5-ShademanGlottalDeletion.pdf
  57. Shaw, J. (2009). Compensatory lengthening via mora preservation in OT-CC: theory and predictions. In Walkow, M., Schardl, A., & Abdurrahman, M. (Eds.). NELS 38: Proceedings of the 38th Annual Meeting of the North East Linguistic Society. Department of Linguistics, University of Massachusetts, Massachusetts, USA. https://doi.org/10.7282/T3QF8QTK.
  58. Sobati, E. (2018). The Analysis of Compensatory Lengthening of Vowel in Ilami Kurdish Variants Based on Moraic Phonology. Language Science, 5(7), 107-89. https://doi.org/10.22054/ls.2017.7544.1026 [In Persian]
  59. Spencer, A. (1995). Phonology: Theory and description (Vol. 9). USA: Wiley-Blackwell. https://www.amazon.com/Phonology-Description-Introducing-Linguistics-Wiley-Blackwell/dp/B00EKYWSRA>
  60. Xoshnaw, N. (2013). Phonetics. Hewler: Awer [In Kurdish]
  61. Zamani, M., & Badakhshan, E. (2016). Description and analysis of lenition in Kalhori Kurdish. ZABANPAZHUHI (Journal of Language Research), 8(19), 89-101. https://doi.org/10.22051/jlr.2016.2320 [In Persian]
  62. Zec, D. (1995). Sonority constraints on syllable structure. Phonology, 12, 85-129. https://doi.org/10.1017/S0952675700002396
  63. Zec, D. (1998). Coda constraints and conditions on moraic projection. Working Papers of the Cornell Phonetics Laboratory, 12, 255-303. https://zenodo.org/records/3732150

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار